Ozbekiston respublikasi oliy va orta maxsus ta`lim vazirligi

8.3. Insonning EHM bilan operativ aloqasi qurilmalari 
Muhandisning ALTda ishlashi vaqtining ko„p qismi EHM bilan muloqot rejimida o„tadi, ya‟ni 
ALT informatsiyani ishlashni inson va texnikaviy vositalar birgalikda bajaradigan «inson-mashina» 
kompleks tizimlariga kiradi. Shu tufayli ALT TVKini yaratishda bunday tizimlarga insonning 
psixofiziologik xususiyatlari pozitsiyasidan qo„yiladigan talablarni hisobga olish lozim. 
Insonning mashina bilan muloqot jarayonida informatsiyani uzatishning ikki yo„nalishini 
ajratish mumkin:
1) mashinadan insonga;
2) insondan mashinaga (boshqaruvchi ta‟sir).
Inson informatsiyani har xil yo„llar bilan qabul qilishi mumkin, bunda informatsiyaning eng 
ko„p hajmi ko„rish (~80%) va eshitish (~10%) kanallari orqali keladi. Inson texnikaviy vositalarni 
muskul harakatlari va tovush orqali boshqaradi. Bunda boshqaruvchi ta‟sirlarning ko„pida qo„l 
harakati yoylar bilan cheklanishi zarur; bu harakat bo„shashgan (kuchanmagan) yarim bukilgan 
qo„llar bilan uning yelka bo„g„inidagi harakatida bajarilishi lozim. 
Shunday qilib muhandisning EHM bilan operativ muloqoti uchun ALTda informatsiyani 
vizual va tovushli aks ettiradigan vositalardan va boshqarishning qo„lli yoki nutqli organlaridan 
foydalanish maqsadga muvofiqlidir. Lekin informatsiyani nutqli kiritish-chiqarishning zamonaviy 
qurilmalari hali ko„p kamchiliklarga ega, shuning uchun ALT TVKida kam qo„llaniladi. 

---

65 
Informatsiyani nutqli kiritish-chiqarish qurilmalarining rivojlanishi kelajakda muhandisning EHM 
bilan operativ muloqoti uchun ulardan keng foydalanish imkonini beradi. 
Hozirgi paytda ALTda informatsiyani vizual aks ettirish qurilmalari (displeylar) va texnikaviy 
vositalarni qo„lda boshqarish qurilmalari (klaviaturalar, planshetlar, nurli per, ko„rsatkichlar, 
shturvallar va sh.k.) keng tarqalgan.