O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi
Yüklə 2,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
47 III- bob. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish obektlari Ma‘lumki, har qanday obektga, uning o‗ziga xos fazilatlarini, tarkibi va funsiyalarining xususiyatlarini e‘tiborga olib adresli (shu jumladan, boshqaruvli) ta‘sir ko‗rsatish universal ta‘sirdan ancha samaralidir. Shuning uchun, aloxida insonlarga, kollektivlarga, jamiyat ga natijaviy madaniy infonmatsion ta‘sir ko‗rsatish uchun ularning eng muhim tavsiflarini, yashash xususiyatlarini, hayot faoliyatini va b. hisobga olish kerak. Bularni hisobga olish uchun HFXMning obektlarini shakllantirish klassifikatsiyasini bajarish zarur, ya‘ni barcha obektlar majmuasini yaqin umumiy xususiyatlariga ko‗ra alohida sinflarga taqsimlanish (bo‗lnish) kerak. Klassifiqatsiyaning boshlang‗ich etapi bo‗lib, uning kriteriyalarini (asoslarini)ni о‗rnatish kerak. Rasm 14. HFXMning obektlarini shakllantirish klassifikatsiyasi III.1. HFXMning obektlarini shakllantirish klassifikatsiyasi kriteriyalari Klassifikatsiya kriteriyalari deb obektlarni o‗zaro taqqoslash uchun ajratib turadigan alomatlari tushuniladi. Individual pog‗onada HFXMning obektlarini shakllantirish klassifikatsiyasini muqarrar kriteriyasi sifatida havfsizlik sohasidagi o‗qimishlilik darajasi, bilimlarning hajmi va chuqurligi, bilim va ko‗nikmalari hisoblanadi. Shubhasiz, qanchalik insonlar kо‗rsatilgan sohada bilimi past bo‗lsa, unga madaniy informatsion ta‘sir ko‗rsatish shunchalik intensiv (tez va kuchli) bo‗ladi. Ma‘lumki, bir jamiyat sinfga, guruhga tegishli insonlarning asosiy ahloqiy parametrlari bir-biriga yaqin, o‗xshash bo‗ladi. Shuning uchun boshqa kriteriy klassifikatsiyasi sifatida inson, odamlar jamoasini ma‘lum jamiyat sinf, 48 guruhga tegishliligi hisoblanadi. Bunda ijtimoiy sinf deb iyerarxik tartibda, bir jamiyat doirasida uning a‘zolaridagi o‗xshash qadriyatlar, qiziqish va ahloqqa ega bo‗lgan, nisbatan turg‗un jamlanma tushuniladi. Ijtimoiy guruh quyidagicha ta‘riflanadi: bu bir ijtimoiy sinfga mansub bo‗lgan, lekin ishlab chiqarish vositalariga, kasbiga, inson turiga munosabati bilan ajralib turadigan guruh bо‗lib, bu mansublik ijtimoiy ishlarda umumiy xossalariga kо‗ra jamoat, harbiy va davlat xizmatlarda qatnashishning xarakteri va darajasini belgilaydi. Bu yana madaniy- informatsion ta‘sir ko‗rsatish xarakteri va intensivligiga ham ta‘sir ko‗rsatadi. Har qanday jamiyat da ko‗pchilik insonlarning faoliyati jamiyatning ommaviy harakati bilan kelishilgan bo‗lishi kerak, bunda faoliyatining turlicha bo‗lishidan qatiy nazar, nafaqat davlat tomonidan o‗rnatilgan qonuniy meyorlarga, balki ma‘lum umuahloqiy qoidalarga, diniy negizlarga, odatlarga bo‗ysunishi kerak. Bunday harakatlarning noformal kelishilganini, insonlar ahloqini tartibga solish funksiyasini odob-ahloq bajaradi. Aftidan, uni ham qayd qilish madaniy informatsion ta‘sir ko‗rsatishni loyixalash vaqtida zarurdir. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini darajasi nafaqat xavfsizlik masalalariga munosabati bilan, balki tavakkallarni pasaytirish bo‗yicha amaliy faoliyati bilan ham hal qilinishi sababli, hayot faoliyati xavfsizligi borasidagi bilim va ko‗nikmalarini e‘tiborga olish zarurdir. Bilim va ko‗nikmalar (bilimdonlik darajasi, tayyorgarligidan tashqari)ga ta‘sir ko‗rsatuvchi muhim faktorlardan biri, odamning yoshi va sog‗ligiga kо‗ra jismoniy holati hisoblanadi. Inson madaniyatini shakllantirishda ularni alohida etnoslarga, xalqlarga mansubligi ham katta ahamiyatga ega. Bular insonlarning madaniy va maishiy xususiyatini aniqlaydi, geografik va boshqa joylashish sharoitini, madaniy tarixiy munosabatlarini, diniy va konfessional mansubligini belgilaydi. Bu faktorlar loyihalash va madaniy informatsion ta‘sirni amalga oshirish vaqtida qayd etilishi hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish samarasini 49 sezilarli oshirishga imkon beradi. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish obektlarining individual darajadagi so‗nggi sezilarli kriteriysi bo‗lib insonlarning asosiy ishlash va yashash maskanlari hisoblanadi. Potensial xavflar, ulardan muxofazalanish imkoniyatlarini tizimi nuqtai nazaridan megapolis, shahar va qishloqlarning xususiyatlari, zamonaviy ommaviy axborot vositalarining mavjudligi va boshqa faktorlar madaniy informatsion ta‘sir ko‗rsatishda shubhasiz, e‘tiborga olinishi kerak. Shu sababli, obektlarni hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish klassifikatsiyasi individual darajadagi asosiy kriteriyalari bilim olish, ijtimoiy, ahloqiy, jismoniy, etnik, yashash joylarining kriteriylari hisoblanadi. Bu kriteriylar o‗zaro qarama-qarshi emas, balki sezilmas darajada bir- birini tо‗ldiradi (masalan, ahloq ma‘lum sotsiumga, etnosga taaluqliligi), ular bo‗yicha sinflarga bo‗lish madaniy- informatsion differensiallash samarasini oshirish imkonini beradi. Korporativ darajada asosiy kriteriylardan biri obekt (korxonalar, ishlab chiqarish, muassasalar)da bo‗lishi mumkin bo‗lgan avariya yoki falokatlar oqibatida ko‗p miqdordagi aholi va moddiy yo‗qotishlarni mavjudligi hisoblanadi. Turgan gapki, HFXMning obektlarini shakllantirish bo‗yicha chora-tadbirlarni o‗tkazish xarakteri va intensivligi obektlarda ko‗rsatilgan xavflarning mavjudligini sezilarli darajada nazarda tutishni taqozo etadi. Havfli obektlar o‗z navbatida ularga mansub xavflarning ta‘sir qilish vaqti bo‗yicha bо‗linadi. Agar obekt faoliyati jarayonida avariya yoki falokatlar yuz berisa, ishlovchilarga, yaqin atrofdagi aholiga va atrof-muhitga odatda qisqi muddatda salbiy ta‘sir ko‗rsatadi. Shu bilan birga, bir qator obektlarda keng kо‗lamli shikastlantiruvchi faktorlar yuzaga kelishi uchun yetarlicha uzun davr (yillar- o‗nlab yillar) ketadi. Bunday obektlarga, masalan, faoliyati atrof-muhitni ifloslanishiga va ekologik falokatga olib keluvchi korxonalar kiradi. Bundan tashqari, korporativ darajada HFXMning obektlarini 50 shakllantirishda ularning davlat iqtisodiyoti uchun muhimligi nuqtai nazaridan, administrativ-territorial birlik sifatida normal faoliyat ko‗rsatishiga ko‗ra klassifikatsiyalanadi. Shubxasiz, keltirilgan xolatdagi obektlarga madaniy informatsion ta‟sir yanada kuchliroq o„tkazilishi kerak. Bundan tashqari, bunday obektlarning korporativ madaniyatini shakllantirishni loyixalashtirish vaqtida ular faoliyatining xususiyatlarini ham e‘tiborga olish kerak. Shunday qilib, korporativ darajada HFXMning obektlarini shakllantirishni klassifikatsiyalash quyidagi kriteriylar bilan amalga oshirish maqsadga muvofiqdir: - keng ko‗lamda aholi va moddiy yo‗qotishlarni xavfi mavjudligi; - obektlarga taalluqli xavflarni ta‘sir etish vaqti; - mamlakat iqtisodiyoti uchun obektni muhimligi; - obektlar faoliyatini о‗ziga xosligi. HFXMning obektlarini korporativ darajada shakllantirish yuqorida zikr etilgan sinflar o‗zaro kesiluvchanligiga qaramay, ushbu xossalari bo‗yicha taksonomiyani birinchi yaqinlashuvda madaniy informatsion ta‘sirini differensiallashtirish imkonini beradi. Jamiyat va davlat darajasida klassifikatsion kriteriy bo‗lgan dunyo sivilizatsiyasiga munosabatni olish maqsadga muvofiq bo‗lib, ularning ajralib turadigan xossalari chamasi ―sovuq urush‖ davri tugashidan so‗ng butun borlig‗i bilan namoyon bo‗ldi. Taklif etilgan yuqori sivilizatsion model ikki qutb ―G‗arb‖ va ―G‗arbemas‖ , ―sotsialistik‖ va ―postsotsialistik‖ modelni ko‗rib chiqish maqbul qo‗pollashuv bo‗lgan hodisadek, kо‗rib chiqish imkonini beradi. Ushbu yondashuv o‗ta detalizatsiyalashni yengib o‗tishga yordam beradi. Unda 180 mustaqil davlat mavjudligini yoki yana uni tashkil etuvchi etnoslar, halqlar, etnik guruhlar va qabilalar borligini e‘tiborga olish kerak bо‗ladi. Yüklə 2,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|