O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

 
 
 
Rasm 28. Sezgilar klassifikatsiyasi 
Inson hissiyotlari muhitiga sezilarli darajada zamonaviy ommaviy 
axborot kommunikatsiyalari (OAK) ham ta‘sir etadi. Hayot faoliyati 
xavfsizligini ta‘minlashda dalil elementlari yordamida chuqur o‗ylangan, o‗tkir 
ma‘noli va yengil hazilli videoroliklar, ijtimoiy reklama, o‗quv saytlari ijobiy
hissiyotlarni yaratadi.
Bundan tashqari, insonning asabiy holatatini shakllantirishda, hususan 
yetuklik yoshlarida xissiyotlarini tartibga solish masalalari bo‗yicha o‗zi bilim 
olishi, kechinmalarini boshqara olish ko‗nikmalarini egallashi muhim rol 
o‗ynaydi, asabiy-hissiy faktorlarga bog‗liq turli kasalliklarni oldini olishidan 
tashqari, xavfli va favqulotda vaziyatlarda o‗ylab ko‗rilgan qarorlarni qabul 
qilishga imkon beradi.
Individning qobiliyati ham hayot faoliyati xavfsizligini ta‘minlash bo‗yicha 
chora-tadbirlarni muvaffaqiyatli amalga oshirishda kam bo‗lmagan ahamiyatga 
Sezgilar klassifikatsiyasi 
Amaliy 

Mehnat 
jarayonidan , 
о‗qishdan, sport 
bilan 
shug‗ullanishdan 
va b. qoniqish;

muloqotdan 
suyunish;

boshqalar
Ahloqiy

vatanparvarlik;

burch hissi;

milliy g‗urur;

birodarlik;

dо‗stlik;

sevgi (insonga, halqqa);

ishonganlik;

boshqalar 
Estetik

San‘at asarlaridan 
zavqlanish;

Gо‗zallik oldida 
ehtirom qilish;

Tabiatni sevish;

Boshqalar. 
Intellektual

qiziqish;

sinchkovlik;

hadiksirash;

ishonch;

intellektual 
xursandchilik;

boshqalar 

---

74 
ega bo‗lib, ma‘lum bir faoliyatni muvaffaqiyatli amalga oshirishning sharti 
hisoblangan shaxsning individual asabiy hususiyatlari tushuniladi. Qobiliyatlar 
individning tug‗ma hususiyatlari bilan birga, uning ijtimoiy tajribasiga ham 
sabab bo‗lishi hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish uchun
shaxsning ushbu sifatlar imkoniyatlaridan individual darajada foydalanish
zaruratini tug‗diradi.
Qobiliyatlar faoliyatning yo‗naltirilganligi nuqtai nazaridan 
umumiy va 
maxsus
bo‗ladi. Faoliyatlarning ko‗plab turlari tomonidan muhim talablarini 
bajarish va insonlar bilan muvaffaqiyatli muloqotni umumiy qobiliyatlar 
ta‘minlaydi. Bunga shunday misol keltirish mumkin: jabrlanganlarni vayron 
bo‗lgan binolarning ostidan qutqarishdagi qiyin texnologik jarayonlarni 
bajarishda, jabrlanganlarni hayotini saqlab qolish uchun tibbiy muolajalarni 
o‗tkazish va boshqa faoliyat turlarini bajarish chog‗ida harakatlarni aniq va 
yo‗naltirilgan bo‗lishi zarur. Maxsus qobiliyatlar esa o‗ziga xos turli xil faoliyat 
turlari nuqtai nazaridan talablar bajarilishini ta‘minlaydi. Bu xolat katta 
hajmdagi axborotlarni tezkor qayta ishlash imkonini ham beradi, dispetcherlik 
punktlari operatorlarning faoliyatida, iqtisodiyot obektlarda korporativ xavfsiz 
madaniyatli mutaxassislari kommunikativ imkoniyatlarini ishlab chiqish va 
tatbiq etishda ham juda foydalidir. 
Qobiliyatni rivojlanish davrlari borasidagi izlanishlar shuni ko‗rsatadiki, 
umumiy qobiliyatlarga 6 yoshgacha poydevor qo‗yiladi. Bu vaqtda ularning 
rivojlanishini asosiy usullari oilaviy tarbiya va maktabgacha tarbiya hamda 
qo‗shimcha o‗quv muassasalari hisoblanadi. 17–20 yoshgacha umumiy, kasbiy 
va qo‗shimcha bilim olish muassasalarida, kasbiy faoliyat jarayonida maxsus 
qobiliyatlar jadal rivojlanadi.
Insonnning jismoniy sifatlari ham hayot faoliyati xavfsizligini ta‘minlash 
jarayonida muhim rol o‗ynaydi. Bu sifatlar salomatlik darajasi bilan aniqlanadi, 
ya‘ni, organizmning, uning zahiralarini funksional xolati, ijtimoiy qobiliyatlari
tushuniladi. O‗z navbatida sog‗liq darajasining vakolatli ko‗rsatkichi bo‗lib 
o‗rtacha umr ko‗rish hisoblanadi. Bu ko‗rsatkichni kamaytiruvchi faktorlar

---

75 
29- rasmda keltirilgan
4