O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi
Yüklə 2,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
128 V- bob. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini rivojlantirish darajasini baholashga uslubiy yondashish Hayot faoliyati xavfsizligi nuqtai nazaridan alohida odamlar, ularni jamoalari, sotsiumning zamonaviy xolati parametrlarini o‗rnatish uchun, ularning xotirjam, shu jumladan xavfsiz kelakjakda rivojlanish vektorini aniqlash uchun hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini individual, korporativ va jamiyat davlat darajasida baholash zarur. Bu yana shuning uchun zarurki, jamiyat cheklangan imkoniyatga ega. Shuning uchun jamiyat o‗z imkoniyatlari oldiga qo‗ygan maqsadlarini asosan ratsional taqsimlashga majburdir. Bunday ratsional taqsimlash uchun, shu jumladan HFXM shakllantirish bo‗yicha aloxida tadbirlarni amalga oshirish uchun hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini individual, korporativ va jamiyat davlat darajasida baholasni taqozo qiladi. Biroq bunday baholash bir qator prinsipial qiyinchiliklar bilan bog‗liq, bular: -HFXM tushunchasini sig‗imi: o‗ta keng diapazondagi, ya‘ni ―inson imkoniyatlarini va ijodiy kuchini rivojlanishi darajasi‖dan to inson sivilizatsiyasini yanada muhim asosini tashkil etuvchilarigachadir. ―Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati‖ tushunchasiga ta‘rif 2 bobda keltirilganiga qaramay, uni mutaxasislar tomonidan asta-sekin, bosqichma-bosqich qabul qilinishi, turli fikrlar bilan qayta ishlab chiqish orqali amaliyotga bunday baholashni uslubiy apparatini tatbiq etish, davriy mukammallashtirishni anglatadi; - hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini rivojlanish darajasini obektiv baholash imkonini beradigan umumlashgan vakolatli ko‗rsatkichi yo‗qligi: bunday ko‗rsatkichni vakolatligi hayot faoliyati xavfsizligini ta‘minlash bo‗yicha boshqa jarayon parametrlaridan qat‘iy nazar, faqat bevosita madaniyat darajasini baholash imkoniyatini anglatadi. O‗rtacha yashash davri, aholini yo‗qotishlari soni va yil davomidagi moddiy yo‗qotishlar miqdori, shaxsiy tavakkalning ahamiyati va shunga o‗xshash umumiy baholashlar xavfsizlikni ta‘minlash faoliyatini tavsiflaydi. Bu aynan 129 madaniyat hissasini ko‗rsatilgan faoliyat natijalariga qarab baholashni qiyinlashadi; - bu tushunchaning ko‗pqirraligi, hartomonlama baholash zarurligi. Masalan, agar individual darajani olsak – bu insonning yuksak maqsad va qadriyatlar tizimi, uning xarakterli chizgilari, faoliyat faktorlarini sabablari, tayyorgarlik darajasi va kompetentligi v x.k.lardir. Bu ko‗pkriteriyalik optimallashtirish masalalarini ifodalash va yechishni ko‗zda tutadi. - baholanish kerak bo‗ladigan ko‗pchilik ko‗rsatkichlar tabiiy sifatga ega va aytarli ―kuchsiz‖ nominal va tartibli shkala yordamida o‗zgarishi mumkin. Bu shkalalar uchun ko‗plab yuqoriinformatsion statistikani oluvchi - o‗rtacha arifmetik, o‗rtacha kvadrat og‗uvchi va b. matematik operatsiyalarni qo‗llab bo‗lmaydi. Shu sababli axborotni bir qismi (demak, o‗lchovlarni obektivligi) yo‗qoladi. Bundan tashqari, bu o‗lchovlar asosan ekspert so‗rovlar, ya‘ni u yoki bu darajada subektivligi bilan farqlanadigan usulini qo‗llab amalga oshiriladi. Alohida, HFXM ikkinchi darajali tomonlarini aks ettiruvchi ko‗rsatkichlar (masalan, o‗rganuvchilar tomonidan shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish meyorlarini ishlab berish vaqtini baholash) bundan mustasno; - hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini rivojlanish darajasi o‗z tabiatiga ko‗ra, absolyut emas, balki ―xoxishi‖ bilan ―erishishi‖ ayirmasi yoki nisbiy shaklda bo‗lishi kerak. Buning uchun etalonlar, yuksak maqsadlarning ko‗rsatkichlaridan foydalanish kerak. Ular xavfsiz turdagi shaxs, xavfsiz turdagi korporatsiya, xavfsiz turdagi jamiyat davlat hisoblanadi; - madaniyat obektlarini shakllantirishga ta‘sir etuvchi usullarning sezilarli soni – ta‘lim (bilim olish va tarbiya), ijtimoiy reklama, ommaviy kommunikatsiya vositalari va texnologiyalari, bilimni targ‗ibot qilish, madaniyat muassasalarining ta‘siri va b. Ko‗pincha bu usullarni hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatining rivojlanish darajasiga hissasini baholash o‗ta og‗ir yoki xatto imkoni bo‗lmaydi. Shu sababli keltirilgan ta‘sir etish usullariga sezuvchan ko‗rsatkichlarni asoslab berish ma‘lum muammolarni yuzaga keltiradi; - hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini rivojlanish ko‗rsatkichlarini 130 individual, korporativ va jamiyat davlat darajasidagi farqlarini ko‗rib chiqish va to‗g‗rilash past darajadagi ko‗rsatkichlarni oddiy birlashtirib, yuqori darajadagilarni baholash. Shunday qilib, individual darajadagi ko‗rsatkichlar uning shaxsiy xususiyatlarini hayot faoliyati xavfsizligi va atrofdagi insonlarni hayot faoliyati xavfsizligini tavsiflashi kerak. Korporativ darajada tashkilot, korxona, ishlab chiqarishdagi xizmatchilarning individual madaniyatini o‗rtacha ko‗rsatkichlaridan tashqari, personal orasida ―hayot faoliyati xavfsizligi‖ni tashkilotning yuqori qadriyatlaridan biri sifatida tavsiflanishi va tan olinishi bilan birga faoliyat mexanizmini moddiy va ma‘naviy rag‗batlantirish samarasi orqali korporatsiyani xavfsiz faoliyat ko‗rsatishini tavsiflovchi xavfli vaziyatlarning, avariya va boshqa faktorlarning tavakkalini kamaytirishga yo‗naltirilgan bo‗lishi kerak. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini rivojlanish darajasi jamiyat davlat miqyosida individual va korporativ darajadagi ko‗rsatkichlarning o‗rtacha miqdorlaridan tashqari, ijtimoiy qadriyatlar va birlamchilik huquqining tizimini mavjudligini qayd qilish bilan birga, jamiyat va inson xavfsizligini ta‘minlovchi, tabiiy va texnogen muhitning va boshqa jamiyatning birdamligini, mamlakat aholisining xavfsizligini ta‘minlovchi ko‗pqirrali faoliyatini, milliy havfsizlik sohasini tavsiflovchi parametrlari siyosati orqali baholanishi kerak. Barcha aytilganlar hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini rivojlanish darajasini baholashni qiyinlashtiradi. Bundan tashqari, ushbu fan sohasining yangiligi, HFXM shakllantirishni ko‗rib chiqish xolatlariga baho berishni kuchsizligi, xavfsizlikni ta‘minlash texnologiyalarini (xususan informatsion) rivojlanishi va mukammalashishini o‗sishi hozirgi paytda bekami - ko‗st ilmiy uslubiy ishlanmalar ishlab chiqishni juda qiyinlashtiradi. Shu sababli, ushbu bobda uning asosini tashkil etuvchi umumiy uslubiy xolatlar ko‗rib chiqiladi. Yüklə 2,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|