O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi
V.4. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatining obektlarini individual
Yüklə 2,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
V.4. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatining obektlarini individual,
korporativ va jamiyat davlat darajalarini shakllantirishning yuksak maqsadli modellari Bu bo‗limda maxraj sifatida HFXM obektlarni shakllantirishning sifat va xossalarning eng yaxshi qiymatlarini e‘tiborga olib, topilgan madaniyatni integral baholash kattaligi turadi. Ushbu kattalik obektlarni shakllantirishning yuksak maqsadli modelini etaloni hisoblanib, unga nisbatan HFXMni rivojlanish darajasini diagnostikasi ham amalga oshiriladi. Bundan tashqari, ushbu etalon intilish kerak bo‗lgan hayot faoliyati havfsizligi madaniyatining maqsadini o‗rnatishga ham kerak bo‗lsa, ularga erishish usullarini aniqlashga, o‗quv-tarbiya va ijtimoiy yo‗l-yo‗riqlarni yo‗lga qo‗yish, iqtisodiyot obektlarining xavfsizligini oshirish bo‗yicha chora- tadbirlarni rejalashtirishga ham zarurdir. Bunday yuksak maqsadli modelning etaloni sifatida havfsiz turdagi shaxs, xavfsiz turdagi korporatsiya, xavfsiz turdagi jamiyatni hisoblash mumkin. HFXM shakllanish obektining yuksak maqsadli modelini ishlab chiqishdagi yechilayotgan masalaning yangiligi va murakkabligi, uning sifatli tavsiflarini mavjudligi sababli, bu modelning umumiy chizgilarini ko‗rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Bunda korporativ va jamiyat xavfsizligi binosining elementar g‗ishtchasi hisoblangan havfsiz turdagi shaxsning sifat va xossalari katta qiziqish uyg‗otadi. IV.1 va V.1 bo‗limlarning xolatlarini e‘tiborga olib, HFXM shakllanish obektining individual darajadagi yuksak maqsadli modeli quyidagi parametrlar bilan tavsiflanadi: 1. Shaxsning xavfsiz turdagi qadriyatlari quyidagilar bo‗ladi: saxovatpeshalik (ahloqiylik), go‗zallik, salomatlik (ruhiy, jismoniy), muvoffaqiyat, baxt. Bunday qadriyatlarning amalga oshirishni zaruriy sharti - shaxsiy, atrofdagi odamlarning, jamiyat , tabiiy muhit havfsizligi bo‗lishi kerak. 143 2. Insonnning jo‗shqinligi hayot faoliyati havfsizligini ta‘minlashga qaratilgan, iloji boricha tezkor va vazmin yechimlar qabul qilishga imkon beradi. 3. Havfsiz turdagi shaxsning xarakterini asosiy chizgilari quyidagilar bo‗lishi kerak: - g‗amxo‗rlik, tejamkorlik, ehtiyotkorlik, sevgi, barcha jonzotlarni himoyalashga tayyorligi, rahm-shavqat qilish, ekologiyalilik, sahovatpeshalik, fidokorlik, beg‗arazlik, mehribonlik, vijdonlilik, intelligentlik, haqqoniylik, burch, vijdon, qonunga itoatkorlik, faollik, ijodkorlik, oliyjanoblik, minnatdorlik, izzat-hurmat qilish, hayotni sevish, ishonganlik, botirlik, mardlik, kollektivlik, onglilik, mehnatsevarlik, o‗zaro yordam, do‗stona munosabat, javobgarlik; - ziyraklik, g‗amxo‗rlik, sermulozimatlik, xushmuomalalik, nafsni tiyish, mo‗tadillik, kamsuqumlik, faollik, optimizm, shodlik, jilmayib turish, mehr- oqibat, hayrixoxlik, ulfatchilik; - iroda kuchi, nafsini tiyish, maqsadga intilish, faol, chidam, matonat, jasorat, ehtiyotkorlik, serg‗ayratlik, tinchliksevarlik, o‗zini nazorat qilish, o‗zini intizomi; - yaxshilik, nafosat, achinish, yumshoq ko‗ngillik, o‗z manfaatlaridan kechish, fidoilik, beg‗arazlik, nomus, g‗urur, qadr-qimmat, keng fe‘llik, chindillik, muloqotda bo‗lish, sahiylik, sabotlilik, mardlik, chidamlilik, saranjomlik; - xo‗jalikni tejab-tergab olib borish, tashabbuskorlik, faollik, tejamkorlik, ish ko‗zini bilish, qahramonlik, iroda, qat‘iylik, chidash, elsevarlik, professionallik, intelligentlik, qonunsevarlik, ijodiyot va boshqalar. Umumlashgan xolda bu sifatlar pastda keltirilgan guruhlardan biriga mansubdir: - yuqori ahloqiy sifatlar (mehribonlik, insonsevarlik, yuqori maqsadlarga va qadriyatlarga fidoiylik, shu jumladan hayot faoliyati havfsizligi sohasida, beg‗arazlik, kamtarlik, chidamlilik, jasorat, halollik, to‗g‗riso‗zlik va x.k.); 144 - vatanparvarlik, Vatanni, xalqini, jonajon yurtini sevish; - atrofdagi dunyoga ehtiyotkorona munosabatda bo‗lish, tabiiy boyliklarni saqlashga, shu jumladan kelgusi avlod uchun g‗amxo‗rlik qilish; - kollektivlik va do‗stona o‗zaro yordam, odamlararo bir-birini hurmat qilish, dilkashlik, ochiqko‗ngillik, odamlar orasida qo‗shilib ketishlik, boshqa odamlar, turli ijtimoiy guruh a‘zolari, uyushmalari, xalqlari, millatlar va sivilizatsiyalar bilan kelishilgan munosabatda bo‗lish; - mehnatsevarlik va boshqalar. 4. Havfsiz turdagi shaxsning bilim, ko‗nikma va uddalashining umumlashgan tavsiflari quyidagilardir: - atrofdagi dunyoning hususiyatlarini bilish, bo‗lishi mumkin bo‗lgan havflarni va o‗ziga, atrofdagi odamlarga, tabiiy muhitga nisbatan tazyiqni fahmlash, ushbu xavf va tazyiqlarning fizikaviy asosini bilish, ulardan muhofazalanishning usul va uslublari; - xavfli vaziyatlarni yuz berishiga yo‗l bermaslik, undan qochish, yengish, tabiat va texnosfera bilan o‗zaro munosabatlarni xavfsiz usulini amalga oshirish; - havflardan muxofazalashda asosiy usul va uslublardan foydalanish ko‗nikmalari, o‗ziga va o‗zaro yordam choralari, zaruriy tibbiy yordam (minimal- birinchi tibbiy yordam) ko‗rsatish. 5. Avariya, falokat va favqulotda vaziyatlarning oqibatlari bilan bog‗liq turli musibatlarni inson irodasining sifati darajasida kechib o‗tish qobiliyatini bo‗lishi, havfli va favqulotda vaziyatlarda harakat qilishi, o‗ziga va o‗zaro yordam choralarini ko‗rsatishi, tazyiq va shikastlanish parametrlari adekvat bo‗lishi kerak. Bundan tashqari, ushbu iroda sotsium, atrof-muhit, ekologik meyorlarga rioya qilishning xavfsizligini ta‘minlash uchun talab qilinadigan burch hissi darajasida yo‗l tutish imkonini bersin, o‗zida xavfsizligini ta‘minlash uchun zarur bo‗lgan maqsadga intilish, jur‘atli, mustaqil, tashabbuskor, matonatli, qanoatli, intizomli, jasur bo‗lish kabi sifatlarni ishlab chiqishi kerak. 6. Shaxsning emotsional sezgi sohasi tarkibi Vatanni, xalqini, jonajon 145 yurtining tabiatini sevish, ularning taqdiriga javobgar bo‗lish, turli havf va tazyiqlardan o‗z yaqinlarini, tanishlarini, tabiiy muhitni, vatandoshlarini, shaxsiy xavfsizlikni ta‘minlash bo‗yicha faol hayotiy xolat bo‗lishini tashkil etishi kerak. 7. Xavfsiz turdagi shaxsning qobiliyatlarini rivojlanish darajasi an‘anaviy hayot faoliyati havfsizligini, shu jumladan, professional sohada, o‗z xavfsizligini umumiy va maxsus funksiyalarini bajarish imkonini ta‘minlanishi kerak. 8. Insonning jismoniy sifatlari tazyiq va havfli, favqulotda vaziyatlarning salbiy, shu jumladan uzoq muddatli tavsifga ega bo‗lgan ta‘sirini amalga oshirish sharoitida samarali harakat qilishi kerak. 9. Xavfsiz turdagi shaxs harakatlari asosan o‗z havfsizligini, sotsium, davlat, tabiiy muhit xavfsizligini ta‘minlashga zarurat orqali aniqlanishi kerak. Yanada yuqori darajadagi barcha talablar xuddi ana shu ehtiyojlardan unib chiqishi va xizmat qilishi kerak. Xavfsiz turdagi korporatsiya xizmatchilarini yuqoridagi keltirilgan tavsiflaridan tashqari, asosiy parametrlari quyidagilar (IV.2 va V.2 qaralsin): 1. Muhim qorporativ qadriyat ―hayot faoliyati havfsizligi‖ bo‗lishi kerak. U korxona, tashkilot va muassasalar faoliyatini reglamentlovchi, barcha ustavli, meyoriy va boshqa asos qilib olinuvchi hujjatlarda o‗z aksini topadi. 2. Xizmatchilar ko‗rsatilgan qadriyatning mavjudligini aniq bilishi, uning asosiy tarkibiy qismlarini tushuntira olishi kerak. 3. Rahbariyat har doim ushbu qadriyatlarga tarafdorlikni ta‘minlash uchun quyidagi faoliyatni amalga oshirishi kerak: - tarkibiy bo‗linmalar, hizmatchilar uchun hayot faoliyati havfsizligini ta‘minlash borasida maqsad, vazifa, majburiyatlar va javobgarlik xududlarini aniqlaydi va o‗zgartirishlar kiritadi; - xavfsizlik, aniq va o‗rnatilgan talablarga mos ravishda kelishi bilan bog‗liq ishlarning bajarilishini qarab turish va nazorat tizimining faoliyatini yaratadi va boshqaradi; - personalni tayyorlash va qayta tayyorlash, uning kompetentligi va 146 malakasini baholash tizimi faoliyatini tashkil etadi; - xavfsizlikni yuqori ko‗rsatkichlari rag‗batlantiruvchi mukofotlash va jazolash tizimni faoliyat ko‗rsatishni yaratadi va boshqaradi; - korxona, tashkilot, muassasalarni xavfsizlik darajasini oshishiga yo‗naltirilgan faoliyat va muolajalarni mukammallashtirish, foydalanishning yangi yondashuvlarini ishlab chiqish hamda foydalanishga katta e‘tibor beradi. 4. Korxona, tashkilot, muassasalar personalini ruhiy muhiti shunday bo‗lishi kerakki, xavfsizlikni ta‘minlash har birining bosh maqsadi va ichki zarurati bo‗lib, o‗zini nazorat qilishiga, havfsizlikka taalluqli xar qanday ishni bajarganda e‘tiborli bo‗lishi va javobgarlikni his qilishsin. 5. Korporatsiyada xizmatchining or-nomusini Kodeksi ishlab chiqilgan. Personal ushbu hujjatda zikr etilgan asosiy professional hulq-atvor haqida qat‘iy taassurotga ega. 6. Ishga yollash bo‗yicha birlamchi so‗rovnomalarda, kasbiy-ruhiy tanlovlarda asosiy kalitli bo‗limlardan biri nuqtai nazaridan, uning faoliyati xavfsizligini baholash hisoblanadi. 7. Korxona, tashkilot, muassasalarda meyoriy huquqiy va uslubiy hujjatlarga to‗liq rioya qilgan holda barcha tarkibiy qism o‗quv-mashqlar o‗tadi. 8. Rahbarlar va xizmatchilarning harakatlari va shaxsiy javobgarligini reglamentatsiya darajasi personal faoliyatini reglamentlovchi barcha kasbiy yo‗riqnomalarda aks etsin. 9. Jarohatlanish, kasbiy kasalliklar, mehnatni muhofaza qilish bo‗yicha qoida va yo‗riqnomalar mumkin bo‗lgan darajada, ishlovchilarni sug‗urtalash faol olib boriladi. 10. Mehnat intizomini nazorati rasmiyatchilik tusida emas, balki uning natijasi korxona, tashkilot, muassasalar bo‗yicha chiqarilgin buyruqlarda, shaxsiy hujjatlarda, ishlovchilarning mehnat daftarchalarida o‗z aksini topadi; rahbariyat tomonidan mehnat intizomiga rioya qilganlar ma‘nan va moddiy rag‗batlantiriladi. Eng yuksad maqsadli HFXM shakllantirish obektining modeli jamiyat 147 davlat darajasida yana qo‗shimcha quyidagi parametrlar bilan tavsiflanadi: 1. Mamlakatning ko‗pchilik aholisi tomonidan hayot faoliyati havfsizligi sohasidagi ijtimoiy qadriyatlar va birlamchilik huquqi, umummilliy g‗oyalar va ideologiyalar mavjud va tan olingan 2. Davlat siiyosatining sezilarli yo‗nalishlaridan biri mamlakat va jamiyat xavfsizligini, har bir insonning hayot faoliyati xavfsizligini ta‘minlash hisoblanadi. 3. Meyoriy-huquqiy baza hayot faoliyati havfsizligi sohasida mavjud bo‗lgan barcha munosabatlarni tartibga soladi. Uning rivoji yangi munosabatlarning, faoliyat mexanizmining meyoriy-huquqiy maydonini yaratishga yo‗naltirilgan. 4. Hayot faoliyati havfsizligi sohasida ilmiy izlanishlar faol olib borilayapti. Ilmiy texnikaviy faoliyat davlatning uzluksiz e‘tibori obekti hisoblanadi. 5. Hayot faoliyati havfsizligi sohasida ijtimoiy reklama, ommaviy kommunikatsiya texnologiyalari, san‘atning turli xillari va janrlari, hayot faoliyati havfsizligi ta‘minlash borasida diniy institutlar bilan dunyoviylarning bir-biriga ta‘siri faol rivojlanmoqda. Shunday qilib, havfsiz turdagi shaxs, korporatsiya va jamiyat ning sifat va xossalari keltirildi. Kelgusida uning nomenklaturasi va sonli parametrlashishining tafsilotlarini aniqlash zarur. Yüklə 2,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|