122
nafaqat maktablarda, balki kollej va universitetlarida ham amalga oshirilishi kerak,
degan, maxsus qonun qabul qilingan. Shu qarorga asosan, kasb tanlashga yo‘llash
ishlari ta‘limning barcha bosqichlarida amalga oshirila boshladi.
Maktab va boshqa o‘quv yurtlarida asosiy kasb tanlashga yo‘llash ishlarini
professional maslahatchilar tomonidan amalga oshirilgan. Ularning asosiy vazifasi,
o‘quvchilarni qiziqishlarini, qobiliyatini aniqlash va kasb tanlash bo‘yicha ularga
maslahat berishdan iborat bo‘lgan. Ularning ishlari
diagnostik yondashuvga
asoslangan xolda tashkil etilgan. Ular qiziqishlarini aniqlashga doir savolnomalar,
turli testlar (qobiliyatini, shaxs sifatlarini aniqlash testlari va h.k.) ishlatganlar.
Biroq, diagnostik yondashuv o‘quvchilar faoliyatini aniqlashga to‘sqinlik qilgan.
1970 yillarda kasb tanlashga yo‘llash ishlarini rivojlanayotgan jarayonini
hisobga olib, yangi kontseptual yondashuv shakllantirilgan. Ko‘proq e‘tibor
maktab ta‘limning barcha bosqichlarida o‘quvchining o‘z faoliyatini
rivojlantirishga qaratilgan. O‘quv jarayoniga, kasbga tayyorlashning umumlashgan
variantli dasturlari joriy etilgan, lekin bu dasturlar orqali o‘quvchilar qat‘iy kasb
tanlash ko‘nikmalariga yo‘naltirilmagan. Shuning uchun o‘quvchilar o‘z kuchlarini
bir necha kasblarda sinab ko‘rishlari mumkin bo‘lgan. Bunday yondashuv
o‘quvchilar mavjud kasblar bilan yuzaki tanishganlari uchun ham to‘liq tan
olinmadi, chunki o‘quvchilarda
maktabni tamomlagach, muvaffaqiyat bilan
mehnat qilish imkoni bo‘lmadi. Shuning uchun, kasb tanlashga yo‘llash sohasida
kontseptual yondashuvlar qayta ko‘rib chiqildi va e‘tibor o‘quv jarayoniga
qaratildi. Professional kasbiy tayyorgarlik ta‘lim sohasidagi umumiy ta‘lim
tayyorgarlik yo‘nalishlaridan biri sifatida hisobga olingan edi. Ta‘lim jarayoniga
muayyan kasblar bo‘yicha kasbiy ko‘nikmalar va o‘quvchilarning shaxsiy
fazilatlarini
rivojlantiruvchi, o‘quvchilarni kasblar bo‘yicha fikrlash doirasini
kengaytirish uchun kurslar kiritilgan.
Ta‘lim va mehnat faoliyati qat‘iy cheklanmagan bo‘lib, kasb tanlashga
yo‘llash ishlari keng o‘rganilib chiqilgan va yoshlarga kasb tanlash haqida ongli
qaror qabul qilishga yordam berishga mo‘ljallangan faoliyat turlari qabul qilingan.
Xususiy maktablarda shakllanib qolgan an‘anaga ko‘ra, o‘quvchilarning kasb
tanlashiga shaxsan maktab direktori javobgar bo‘lgan. U kasb tanlash bo‘yicha
123
rahbarni tayinlaydi, uning ishi uchun zarur shart-sharoitlar bilan ta‘minlaydi,
muhokama qilish uchun ota-onalar hamda kasb tanlashga yo‘llash bo‘yicha
xizmatlar va tashkilotlar bilan uchrashuvlar tashkil etadi.
Kasb tanlashga yo‘llash jarayonida o‘qituvchi-murabbiylarning ta‘siri sezilarli
darajada katta hisoblanadi. Ular o‘quvchilarning shaxsiy
sifatlari va qobiliyatini
yuzaga chiqishiga ko‘maklashadilar, o‘quvchilar tomonidan individual rejalarini
bajarilishini nazorat qiladilar va o‘quvchilarga tavsiya beradilar. Kasb tanlashda,
maslahatchi sifatida o‘quvchilarining kasbiy faoliyati, qobiliyati va imkoniyatlari
haqidagi ma‘lumotga ega o‘quv fani o‘qituvchilari ham ishtirok etadilar.
O‘quvchilarning kasbga yo‘naltirishga qaratilgan pedagogik
jamoaning faoliyati
natijasida, yuqori sinf o‘quvchilarning juda oz qismigina kasb tanlashga yo‘llash
xizmatlari yoki boshqa maktabdan tashkari tashkilotlar xizmatidan foydalanadilar.
Shunday qilib, Buyuk Britaniyada kasbga yo‘naltirishning vazifasi
o‘quvchilarga kasb tanlashga yordam berishgina emas, balki mehnat bozori
talablari doirasida o‘zlarini baholashga o‘rgatish. Shu bilan birga, kasbni mustaqil
tanlashga va u yoki bu turdagi professional faoliyatida amaliy tajriba oshirishiga
alohida e‘tibor qaratiladi. Kasb tanlashga yo‘llash
tizimi ijtimoiy-iqtisodiy
ehtiyojlariga muvofiq holda tez rivojlangan. Ta‘lim va kasbiy yo‘lining tanlashga
yo‘naltirish ishlari yagona va uzluksiz jarayon sifatida qaraladi. Kasb tanlashga
yo‘llashishlari maktabda o‘qish davrida amalga oshirilib boriladi va keyinchalik
uning mehnat faoliyatini nazorat qilib boriladi. Buyuk Britaniya yoshlarini kasb
tanlashga yo‘llash muammosiga alohida e‘tibor qaratiladi.
Dostları ilə paylaş: