O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

11.3.
 
Motorning qizishi va sovushi. 
Motorda ΔP isroflarning ajiralishi uning tanasida qizish paydo bo‘lishiga olib 
keladi. Qizish va sovushning soddalashtirilgan tahlilini ko‘rib chiqamiz. Motorni 
issiqlikka munosabati bo‘yicha bir jinsli jism deb qabul qilamiz va quyidagi 
xarakterga ega bo‘ladi: 
- 
C
– issiqlik sig‘imiga ega, Dj/gr 
- 
A
– issiqlik uzati koeffitsienti, Dj/gr*s. 
Issiqlik muvozanati quyidagicha bo‘ladi: 
ΔP · dt = C·dτ + A · τ·dt,
(11.11) 
Bu yerda τ – motor haroratining atrof – muhit haroratidan oshgan qismi. 

---

311 
(10.11) tenglamaning birinchi qismi motorning issiqlikka aylanadigan 
yo‘qotishlarini, ikkinchi qismi – motorni qizdirishga ketadigan issiqlik, uchinchi 
qismi – motor atrof – muhitiga beradigan issiqlik miqdorini bildiradi. Motor qizib 
borishi jarayonida issiqlikning asosiy qismi atrof – muhitiga uzatiladi, 
uzatilayotgan issiqlik miqdori bilan ajiratilayotgan issiqlik miqdori tenglashganda 
issiqlik (harorat) yuzaga keladi. 
ΔP = const deb qabul qilib, (10.11) tenglamani quyidagi ko‘rinishga 
keltiramiz. 
. 
Bu tenglamaning echimi quyidagicha 
τ = 
 + (
 - 
)e
-t/T
n 
(11.12) 
Odatda atrof – muhit harorati qizishning boshlang‘ich harorati sifatida olinadi. 
Unda 
=0 
τ = 
 (1-e
-t/T
qiz
) 
(11.13) 
hosil qilingan ifodalarda 
= ΔP/A
– haroratning o‘rnatilgan qiymati. U motordagi isroflar qiymatiga 
bog‘liq bo‘ladi, ya’ni yuklamaga. 
T
qiz
 = C/A
– motor qizishining doimiysi. 
11.2 - rasmda motor qizishining o‘tish xarakteristikasi keltirilgan, u 
eksponensial xarakterga ega. T
qiz
vaqt davomida motor 0,63
qiymatgacha 
qiziydi. 

---

312