O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

6.18
 
- rasm. Ventilli kaskad sxema bo‘yicha asinxron motorning mexanik 
xarakteristikalari 
Mexanik xarakteristikalar nisbatan yuqori bikirlikka ega (asinxron motorning 
tabiiy mexanik xarakteristikasining bikirligidan tahminan 2 barobar kam) va 
invertorning qarshi E.YU.K. oshib borishi bilan ordinata o‘qi yo‘nalishi bo‘ylab 
bir – biriga parallel ravishda siljib boradi. (6.24) va (6.25) tenglamalar mexanik 
xarakteristikalarni momentning qiymati 0,72 M
k
bo‘lgunga qadar xisoblash 
imkonini beradi. Buning asosiy sababi rotor tokining nosinusoidalligi, kaskad 
sxemada motorning kritik momentiga erishilmaydi va maksimal moment M
maks
= 
0,83 M
k
ga teng bo‘ladi, ya’ni kaskad sxemada asinxron motorning zo‘riqish 
qobiliyati 17% kamayib ketadi. 
Ko‘rilayotgan sxemada tezlikni rostlash prinsipi quyidagicha. Agar 
boshqaruv burchagini β = 90
0
qilib o‘rnatsak, unda invertorning qarshi E.YU.K. 
E
di
nolga teng bo‘ladi. Bu shartga mexanik xarakteristikaning yuqori chizig‘i mos 
keladi. Agar motor valida M
q
statik moment bo‘lganda β burchak kamaytirsak 
(masalan β = 60
0 
bo‘lsa), unda invertorning qarshi E.YU.K. E
dr
dan katta bo‘ladi. 
Rotor toki nolgacha tushadi (to‘g‘irlagichning bir tomonlama o‘tkazuvchanligi 
hisobiga tok orqaga o‘ta olmaydi). Motor momenti nolga teng bo‘ladi va statik 
moment ta’sirida motor tezligi kamaya boshlaydi, natijada sirpanish ortib boradi. 

---

195 
Sirpanish ortib borishi bilan rotorning E.YU.K. oshadi. Sirpanish 
S
02
qiymatdan 
katta bo‘lganda rotor zanjiridan tok o‘ta boshlaydi va motor
S
02
ga mos keladigan 
mexanik xarakteristikalar bilan ishlay boshlaydi. Motor tezligi berilgan mexanik 
xarakteristika bilan statik moment chizig‘i bilan kesishish nuqtasida aniqlanadi. 
Undan keyin tezlikni kamaytirish uchun invertorning qarshi E.YU.K.ni yana 
oshirish kerak, ya’ni β burchakni kamaytirish kerak. 
Motor tezligini oshirish uchun invertorning qarshi E.YU.K. 
E
di
kamaytiriladi, bunda rotor toki ortadi, moment kattalashadi va motor tezlanish 
oladi. Tezlik oshib borish bilan rotorning to‘g‘rilangan E.YU.K. kamayadi, 
Shuningdek motorning toki va moment ham kamayadi. Motorning tezlanishi motor 
momenti qiymatigacha kamaygunga qadar davom etadi. 
Tezlikni rostlash imkoni chuqurligi transformator kuchlanishi U
2T
nisbiy 
qiymati bilan aniqlanadi. Bu kattalikka esa maksimal sirpanish 
S
0 maks
bevosita 
bog‘liq bo‘ladi (6.22 formula). 
Bu sharoit ventilli kaskadlarni asosan ventilyatorsimon yuklangan 
mexanizmlar yuritmalarida qo‘llashni tavsiya etadi. Bunday yuritmalarda odatda 
tezlikni 50% dan kamaytirish zarurati bo‘lmaydi. Undan transformator va invertor 
quvvati asinxron motor quvvatiga nisbatan 2 barobar kam olinishi mumkin. Bu esa 
elektr yuritmaning arzonlashishiga olib keladi. 
Invertor transformatorining talab qilingan quvvati taxminan quyidagi 
munosabat bilan aniqlanadi 
S
tr
= 
, 
ya’ni, motor quvvatining maksimal sirpanishiga proporsional bo‘lgan qismiga teng 
bo‘ladi. Kaskad sxemasida tezlikni to‘liqsiz diapazonda rostlaganda motorni eng 
past tezlikda yurgazish vazifasi turadi. Odatda bunday hollarda reostatli yurgazish 
sxemasidan foydalaniladi. 
Shunday sxemadan biri 6.19 - rasmda ko‘rsatilgan. Bu sxemada motor KM1 
kontaktori ulangan holatda va KM2 kontaktor o‘chirilgan holatda tezlanish oladi. 
Motor reostatli yurgazish sxemasida ishlaydi. Motor 
ω
0
(1- s
0 maks
)
dan katta 

---

196 
tezlikka o‘tganda KM2 kontaktori ulanadi va KM1 kontaktor uziladi va motor 
ventilli kaskad sxemasi bo‘yicha ishlay boshlaydi.