O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus talim vazirligi

3.3.Steroidli   gormonlar 

Bu    sinfga  mansub gormonlar  lipid  tabiatli  politsiklik  birikmalar  

bo`lib,    ularning    strukturasining    asosida    kondensatga  (suyuq  holga 

o`tgan)  aylangan,    bir-biri  bilan    o`zaro  uchta    to`yingan    olti    a`zoli  

halqalar  (A,    B,    C)  va    bitta  to`yingan  besh    a`zoli (D) halqadan  iborat  

bo`lgan   siklopentanpergidrofenantrenli  (steranli)  yadro   yotadi.    

Steroidli    molekulalarning    birlamchi    strukturasi  va    muhim  

joylanish    konfiguratsiyasi    quyidagicha:  e  –ekvatorialli    bog`lar,  

siklogeksan  halqasining  asosiy    manziliga  (tekisligiga)  parallel  yotadi;  a 

–aksialli    bog`lar,    tsiklogeksan  halqasining  asosiy    tekisligiga  

perpendikulyar    holda    yotadi;  α  –(punktir  chiziq)  va    β  –orientatsiyalar 

(to`la    chiziq)  bilan    tutashgan    bo`ladi.    Steranli    yadro  steroidli  

gormonlar    sinfini  tuzilish    va    funktsiyalar    bo`yicha    polimorfli  

birligini  ta`min    etadi.    Shu  bilan    birga,    agar  steran    skleti    ushbu  

sinfga    mansub    gormonlarni    umumiyligini    aniqlasa,    ularning  

xususiyatlaridagi  farqlarni    esa    sklet    strukturasida  nisbatan    uncha  

katta    bo`lmagan    modifikatsiyalarni    qo`shish  bilan    aniqlanadi.  

Steroidli    birikmalar    suvda    nisbatan    yomon    eriydi,    organik  

erituvchilar,    moy  va    oqsilli    eritmalarda    yaxshi    eriydi.    Gormonal  

steroidlar    o`zlarining    lipofilligi  va    juda    ko`plab    oqsilli  eritmalarga   

yuqori    o`hshashligi  tufayli    plazmatik    membranalar    orqali    yetarlicha  

engil    o`tadi    va    steroid-gen  hujayralar    tomonidan    erkin    sekretsiya  

qilinadi  hamda  qondan    reaktsiya    qiluvchi  hujayra  ichiga  tushadi. Tekis 

---

(planar)  strukturaga    ega    bo`lgan    ko`plab  boshqa    tsiklik  birikmalardan  

farqli    ravishda,    steroidlar,    ularning  biologik  faolligiga    o`z  

xususiyatlari    bilan  jiddiy    ta`sir    ko`rsatuvchi    uch    o`lchamli    mahalliy 

konfiguratsiya    bilan  xarakterlanadi.    Steroid  molekulasining    geometrik  

shakli    doimiy  va    halqalarning  konformatsiyasi    bilan    hamda  steranli  

yadroga    birikkan  vodorod    atomlari,    radikallar    va  funktsionalli  

guruhlarni  joylanishi  bilan  aniqlanadi.    Shuni    qayd    qilish    kerakki,  

steroidlar    optik    jihatdan  faol    birikmalardir.    Barcha    tabiiy  gormonlar 

D  –qator    hosilalaridir.  Steroid  gormonlar    kompakt    shu    bilan    birga  

murakkab    o`ralgan    strukturaga  ega    bo`lganligi    sababli,    uning    ayrim 

qismlarini  funktsional    rolini  aniqlash    ancha  mushkul.  Steroid  

gormonlar    sinfi    o`ziga    to`rtta  gipotetik    steroidlarni,    turli    miqdorda 

uglerod    atomlari    saqlovchi    peregnan  (C

21

),    androstan  (C

19

),    estran 

(C

18

) va xolestan  (C

27

) singari  hosilalar  oilasini qamrab   olgan.