inflyatsiya darajasi (baholarning o‗sish sur‘ati)
deb ataladi.
Makroiqtisodiy modellarda inflyatsiya darajasi quyidagicha ifodalanishi
mumkin:
P-P-
1
= ----------
P-1
bunda:
–
yillik
inflyatsiya sur‘ati;
P
- joriy yilning narxlar indeksi;
P-
1 - o‗tgan yilning narxlar indeksi.
Inflyatsiyaga qarama-qarshi jarayon
deflyatsiya
, inflyatsiyaning
pasayishi
dezinflyatsiya
deb ataladi.
Kelgusidagi narxlar darajasi iqtisodiy agentlar nuqtai nazaridan
inflyatsion kutishlar
deb ataladi, ya‘ni barcha bozorlarda iqtisodiy
45
agentlarning harakatlarini oldindan belgilaydigan kutishlar: moliyaviy,
tovar, ishchi kuchi.
Inflyatsion kutishlar:
• qisqa muddatli va uzoq muddatli inflyatsiyani ajratib ko‗rsatish;
• o‗zlari inflyatsiyani keltirib chiqarishi mumkin;
• iqtisodiy agentlarga inflyatsiya sharoitida hayotga moslashishda
yordam berish.
Inflyatsion jarayonlar intensivligi bilan farq qiladi.
Agar inflyatsiya darajasi asta-sekin o‗sib borsa va yiliga 3-3,5%
bo‗lsa, unda inflyatsiya ko‗lami boshqarilishi mumkin va ishbilarmonlik
faolligining oshishi bilan birga keladi.
Yiliga 10% dan oshmaydigan inflyatsiya
o‗rmalab boruvchi
inflyatsiya
deb ataladi. Uning darajasi nisbatan past, ammo uning
jadal
inflyatsiyaga aylanish ehtimoli mavjud.
Jadal
inflyatsiyasi yiliga 200%
gacha o‗lchanadi. Bu mamlakat pul-kredit siyosatining jiddiy
buzilishlaridan dalolat beradi. Pul o‗z qiymatini yo‗qotadi, shuning
uchun odamlar faqat zarur bo‗lgan minimal pulni ushlab turadilar.
Moliya bozorlari esa kapitalni chet elga ketishi bilan tushkunlikka
tushadi.
Giperinflyatsiya - stavkalar yiliga 200% dan oshadi (P. Samuelson
mezonlari) yoki oyiga 50% (F. Keygan mezonlari). Inflyatsiya boshqarib
bo‗lmaydigan bo‗lib bormoqda. Narxlar har kuni qayta ko‗rib chiqiladi.
Murakkablashtirish printsipidan foydalangan holda yillik inflyatsiya
13000%
atrofida
o‗sib boradi. Masalan, 1920-1923 yillarda
Germaniyada, o‗rtacha inflyatsiya darajasi oyiga 322% bo‗lgan. 1980-
yillardagi fuqarolar urushi paytida. Nikaraguada narxlar 33000% ga
oshdi. Vengriyada Ikkinchi Jahon urushi oxirida va undan keyin yuqori
giperinflyatsiya kuzatildi. Shunday qilib, 1945 yil avgustdan 1946 yil
iyulgacha inflyatsiya darajasi oyiga 19,800% ni tashkil etdi.
Giperinflyatsiya natijasida pulga bo‗lgan to‗liq ishonchsizlik kelib
chiqadi, buning natijasida barterga qisman qaytish va pul ish haqidan
natural ish haqiga o‗tish kuzatiladi.
|