Mehnat birjasi - bu bozor iqtisodiyoti tuzilmalaridan
biri, ishchilar va tadbirkorlar o‗rtasida ishchi kuchini sotib olish -
sotishda vositachilik qiluvchi tashkilotdir. Mehnat birjalari ishsizlikni
yo‗q qilmaydi, ammo ular ishchilarni ish joyiga joylashtirish
jarayonlarini tartibga solishga yordam beradi, tadbirkorlarga esa
ishchilarni yollashni tashkil qilishda yordam beradi.
Mehnat birjalari turli shakllarda namoyon bo‗ladi: jamiyatlar,
idoralar, byurolar va boshqalar. Ularning turlari ham har xil: xususiy,
davlat, jamoat, xayriya va tijorat.
Mehnat birjalari quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi:
• ishsizlarni ish bilan ta'minlash bo‗yicha xizmatlar ko‗rsatish;
• ish joyini o‗zgartirishga yordam berish;
• ishchi kuchiga talab va taklifni o‗rganish;
• kasblar, mutaxassisliklar, malakalar, mamlakat mintaqalari
bo‗yicha bandlik darajasi to‗g‗risida ma'lumot to‗plash va taqdim etish;
• yoshlarni kasbga yo‗naltirish;
• nogironlarni qayta tayyorlash va ish bilan ta'minlashni tashkil
etish;
• ishsizlarga nafaqa berish (bir qator mamlakatlarda).
Rivojlangan
mamlakatlarda
zamonaviy
sharoitlarda
ishchi
kuchining katta qismi ish birjalari orqali emas, balki to‗g‗ridan-to‗g‗ri
firmalarning kadrlar xizmatiga yoki xususiy vositachilik agentliklari
yordamida murojaat qilish orqali ish topadi. Biroq, ish bilan ta'minlash
va qayta tayyorlashda mehnat birjalarining roli juda katta bo‗lib
qolmoqda, chunki ular millionlab ishsizlarga yordam berishadi.
Davlatning roli to‗liq, samarali va bepul ish bilan ta'minlashga yordam
beradigan siyosatni amalga oshirilishni ta'minlashdan iborat.
O‗z-o‗zini tekshirish va muhokama uchun savollar 1. Mehnatga layoqatli aholi va iqtisodiy faol aholining farqi
nimada?
2. Ishsizlik qanday o‗lchanadi?
3. Ishsizlikning tabiiy darajasi qanday?
42
4. Ishsizlik darajasi qanday aniqlanadi?
5. Ishsizlikning qanday turlari majburlanadi?
6. A. Okun qonunining mohiyati nimada?
