O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

Pul taklifining kengaytirilgan modeli, pul multiplikatori. 
Pul 
taklifining umumlashma modeli Markaziy bankning pul taklifidagi roli 
hamda pulning bir qismini depozitlardan naqd pullarga oqib o‗tishni 
hisobga olgan holda yoziladi. Bu model bir qator yangi o‗zgaruvchilarni 
o‗z ichiga oladi.Bular:
- pul bazasi (rezerv pullar, yuqori quvvatli pullar) – bank 
tizimidan tashqaridagi naqd pullar va tijorat banklari Markaziy bankda 
saqlaydigan depozitlar summasi; 
- deponentlash koeffisiyenti - Cr = S/ D
Pul bazasini MV va bank rezervlarini R deb belgilasak, 
MB=C+R 
Pul taklifining kengaytirilgan modelini quyidagicha yozish 
mumkin: 

---

97 
Cr +1 
Ms =------------- · MB
yoki
Ms = m · MB 
Cr + rr 
(Cr +1)/ (Cr + rr
) nisbat pul multiplikatori deb yuritilib bir 
so‗mlik pul bazasi hisobiga necha so‗mlik pul taklifi yuzaga kelishini 
ko‗rsatadi. 
Pul multiplikatorini
– pul taklifining pul bazasiga nisbati 
ko‗rinishida yozish mumkin: 
Ms S+D S/ D + D/ D Cr + 1 
m = ------- = --------
=
----------------- = ----------
MB C+R S/ D + R / D Cr +rr 
 
Cr miqdori – aholining o‗z mablag‗larini naqd pullar va depozitlar 
o‗rtasida qanday proporsiyada saqlashni tanlashga bog‗liq.
rr = R / D miqdori esa – aholining nafaqat Markaziy Bank belgilab 
bergan majburiy rezerv normasiga, balki tijorat banklari saqlab turishni 
mo‗ljallanayotgan ortiqcha rezerv miqdoriga ham bog‗liq. 
Demak, pul taklifi pul bazasi va pul multiplikatori miqdoriga 
bog‗liq ekan.Pul multiplikatori pul bazasining bir miqdorga oshishi 
natijasida pul taklifi qanday o‗zgarishini ko‗rsatadi. 
Markaziy bank pul taklifini avvalambor, pul bazasiga ta‘sir etish 
yo‗li bilan tartibga soladi. 
Mamlakatda pul miqdori ko‗payadi, agar: 
-pul bazasi o‗ssa; 
- majburiy zahiralash normasi pasaytirilsa; 
- tijorat banklarining ortiqcha rezervlari kamaysa; 
-naqd pullarningn depozitlar umumiy summasiga nisbati pasaysa.