O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim maxsus vazirligi toshkent

Fondlarda jamg‘arilgan mablag‘lar kreditlar uchun garov vazifasini o‘taydi. Shuningdek, mazkur fondlarda jamg‘arilgan mablag‘lar aholi tomonidan olinadigan kreditlar uchun garov vazifasini o‘tashi mumkin.Xususiy pensiya fondalarini (yoki davlat ijtimoiy himoya fondini) tashkil etishda Xalq bankida jamg‘ariladigan shaxsiy jamg‘arib boriladigan pensiya badallariga to‘lanadigan real foiz stavkalari ijobiyligini aniqlash va mazkur mablag‘lardan foydalanish samaradorligini baholash hamda mazkur fondlarning moliya bozorida ishtirok etishini belgilab beruvchi me’yoriy-huquqiy hujjatlar bazasini shakllantirish lozim bo‘ladi.

Xulosa

Mahalliy byudjetlarning iqtisodiy faoliyat yuritishlari o’z daromad manbalari mavjudligi bilan xarakterlanadi. Ular o’z hududlarida turli yo’nalishdagi vazifalarni bajarishlari uchun yetarli miqdorda moliyaviy mablag‘ga ega bo’lishlari zarur.

Biz fikr-mulohazalarni inobatga olib, mahalliy byudjet daromadlarini oshirish, byudjet mustaqilligiga erishish va ijtimoiy-iqtisodiy masalalarg
yechim topish maqsadida quyidagi takliflarni o’rtaga tashlashni lozim topdik.
Birinchidan, mahalliy byudjet doirasida mahalliy soliq va yig‘imlarni to’liq shaklda va ushbu ko’rsatkichlarni keyingi yillarda ham o’zgarishsiz qoldirish, ya‘ni yuqori byudjet belgilagan shartlar asosida o’zaro taqsimlamaslik.
Amalda yirik soliq tushumlarining tuman mahalliy byudjetidagi ulushi yuqori byudjetdan belgilanadi. Bunda mahalliy byudjetga keyingi yillardagi tushumlarni belgilash imkoni bo’lmaydi. Chunki bu ko’rsatkich vaqt o’tishi bilan o’zgarishi mumkin. Masalan, tumanda ishlab chiqarish korxonalari va ishlab chiqarish hajmi ko’payib, ular to’lagan soliqlar salmog‘i ham ortsa, kelasi yilda ajratma soliq bazasi kengaygani hisobiga kamaytiriladi. Bunday vaziyatda tuman iqtisodiy o’sishga erisholmaydi.
Ikkinchidan, ma‘lum bir soliq to’lovchining muayyan solig‘ini emas, balki barcha soliqlarini tuman ixtiyorida qoldirish.
Amalda ishlab chiqarish korxonasi to’lagan soliqlarning ayrimlari tuman mahalliy byudjetiga, ayrimlari yuqori byudjetga tushadi. Bu kelgusida tumanning iqtisodiy ahvolini yaxshilab, mahalliy byudjetga tushumlarni ko’paytirishga qaratilgan chora-tadbirlarni belgilash, shuningdek, moliyaviy yechimini kutayotgan xarajatlarni moliyalashtirish uchun zamin yaratadi.
Uchinchidan, soliqlar va yig‘imlar tushumini tuman, shahar va respublika o’rtasida taqsimlaganda soliq turiga emas, soliq to’lovchisiga qarab bo’lish.
Amalda bir korxona tomonidan to’lanadigan soliq to’lovi tushumi tuman, shahar (viloyat) va respublika o’rtasida taqsimlanadi. Bu ishlar tuman soliq inspektsiyalari tomonidan amalga oshiriladi. Oqibatda barcha soliq to’lovlari to’liq to’lanishini nazoratga olishda qiyinchiliklarga duch kelinmoqda. Agar umum tartibdagi yirik soliq to’lovchilar respublika byudjetiga to’liq qamrab olinsa, foydadan xoli bo’lmasdi. Chunki ularning yuridik manzillari bir joyda, ishlab chiqarish korxonalari esa turli hududlarda bo’ladi.
To’rtinchidan, xarajatlarni amalga oshirishda barcha hududlarni yoppasiga yuqori byudjetdan beriladigan maqsadli transfertlarga bog‘lamaslik.

Beshinchidan, har yilgi mahalliy byudjet parametrlarini tumandagi real ehtiyojdan kelib chiqib, samarali yo’nalishlarga tuman xalq deputatlari tomonidan tasdiqlash. Ya‘ni “pastdan tepaga” tamoyili asosida ish tutish darkor. Bugungi kunda “tepadan pastga” tamoyili ustunlik qilmoqda.

Amalda mahalliy byudjet parametrlarini tasdiqlash asnosi yuqori byudjetdan mahalliy byudjet daromadlarini belgilashda soliqlar va yig‘imlarning umumiy ulushi va xarajatlarning sohalar kesimidagi reja ko’rsatkichlari aniq belgilab beriladi va tasdiqlangan bu ma‘lumotlar tuman xalq deputatlari kengashi tomonidan mahalliy byudjet parametrlarini tasdiqlashda shundoq ko’chiriladi, xolos. Tumandagi real holatni hokim, deputatlar va mutasaddi rahbarlar yaxshi bilishadi. Shundan kelib chiqib, mahalliy byudjet parametrlarining daromad va xarajat yo’nalishlarini ularning o’zlari belgilashsa, yillar osha ko’pchilikni qiynab kelayotgan muammolar barham topardi.
Oltinchidan, tuman hokimlariga byudjet tashkilotlarini saqlash xarajatlaridan tashqari, kommunal xizmatlar va infratuzilmani yaxshilash uchun mablag‘ rejalashtirishga ruxsat berish.
Amalda tumanda qaysidir kommunal sohada uzilishlar va talafotlar yuz bersa, ular bilan tegishli bo’limlar shug‘ullanishga harakat qilishadi. Ammo masalaning to’la-to’kis yechimi yuqori tashkilotga bog‘liq. Sababi – texnika kerakmi, xomashyo kerakmi, unga murojaat qilish, bersa-ku, xo’p-xo’p, bermasa, kutish lozim. Bu aholida haqli e'tirozlar tug‘ilishiga va tabiiy ne'matlar isrofgarchiligiga olib keladi. Shuningdek, mavjud muammolarni bartaraf etish uchun mablag‘lar yetishmasligi sababli kommunal sohada tez-tez avariyalar ro’y berib turadi.
Demak, ushbu soha bo’limlarini to’liq tuman hokimiga bo’ysindirib, moliyaviy mablag‘lar boshqaruvini tuman xalq deputatlar kengashi zimmasiga yuklash ayni yo’nalishdagi xato-kamchiliklarni tuzatishda qo’l keladi.