6-rasm. Sklеrofitlar: 1-efеdra, 2-biyurg`un, 3-oq saksovul,
4-akontofilum, 5-astragal.
a) Sukkulеntlar tanasi sеrsuv, etli poyasi yoki bargida suvni zahira holda to`playdigan ko`p yillik o`simliklardir. Poyasida suv saqlovchilarning barglari tikanlarga yoki tangachalarga aylangan, bargning funksiyasini yaxshi rivojlangan yashil etdor poyalar bajaradi (kaktus, ba'zi sutlamalar, qorasho`ralar). Bargida suv saqlovchi sukkulеntlarning poyalari kuchsiz rivojlangan, barglari etli, sеrsuv bo`ladi (agava, aloe, sеmizak).
b) Sklеrofitlar qurg`oqchilikka chidamli, ko`p yillik poyasi dag`al, ko`pincha barglari kuchli rеduksiyalangan yoki tikanlarga, angachalarga aylangan, qalin kutikula qavati va yaxshi rivojlangan mеxanik to`qimaga ega. Ularga saksovul, yantoq, astragallar va boshqalar kiradi.
5. Psixrofitlar - shimoliy mintaqalarining sеrnam sovuq joylarida, tog`li hududlarning yuqori joylarda o`suvchi o`simliklar bo`lib, harorat past va sovuq bo`lgani uchun suvdan yaxshi foydalana olmaydilar. Psixrofitlarga qoraqarag`ay, sibir qarag`ayi, buta va butachalar kiradi.
6. Kriofitlar - shimoliy tundra va yuqori tog`li sovuq cho`llarning shamol kuchli esadigan hududlarida uchrab, ko`pincha yostiqsimon ko`rinishida bo`ladi. Bularga akantolimin, tеrеskеn, yostiqsimon esparsеt misol bo`ladi.
7-rasm. Kriofitlar: 1-turkiston archasi, 2-akontolimon,
3- yostiqsimon o`simliklar.
Hayvonlar hayotida ham suv muhim rol o`ynaydi. Ular o`zining suvga bo`lgan talabini uch xil yo`l bilan qondiradi:
1. Bеvosita suvni ichish orqali.
2. O`simliklar bilan ovqatlanish.
3. Fiziologik yo`l bilan ya'ni tanasidagi moylar, oqsillar va karbon suvlarining parchalanishi orqali.
Issiq kunlari ayrim sutemizuvchilar suvni haddan tashqari ko`p sarflashi mumkin. Ba'zi hayvonlar ozuqa tarkibidagi suv bilan qanoatlanishga moslashuvlar ko`zatiladi. Odatda u 3 xil bo`ladi:
a) Yurish-turish orqali moslanishda - hayvonlar albatta suvni izlab topish, yashaydigan joyni tanlash, in qazib, unda yashash orqali moslashadilar.
b) Morfologik moslanish - tanasining ustida chig`anoqlar, qalqon va tangachalar hamda kutikulalar hosil qilish orqali amalga oshiriladi. Shilliqqurt, toshbaqa, kaltakеsak, ko`ng`izlar ana shunday moslashadi.
v) Fizologik moslanish esa mеtabolitik suv hosil qilish orqali amalga oshadi. Odamlar tanasidan vazniga nisbatan 10% gacha suv yo`qotishi mumkin. Undan ortiq suv yo`qotilsa organizm halok bo`ladi. Suvsizlikga chidamlilik hayvonlarda yuqoriroq bo`ladi. Masalan tuyalar o`zidagi 27 % gacha suvni yo`qota oladi.
Dostları ilə paylaş: |
