O’zbekiston respublikasi oliy va

Azotning kislorodli birikmalari 

Azotning kislorod bilan hosil qilgan birikmalari. N

2

O-rangsiz va hidsiz gaz, u 

nerv sistemasiga ta‘sir etib, uni qo‘zg‘atadi, shuning uchun ilgari N

2

O kuldiruvchi 

gaz deyiladi. Yuqori temperaturada N

2

O kuchli oksidlovchi. 

NO-rangsiz  gaz.  U  havo  kislorodida  odatdagi  temperaturadayoq  oson 

oksidlanadi. 

2NO + O

2

 = 2NO

2 

NO

2 

o‘ziga  xos  hidli,  qo‘ng‘ir  tusli  gazdir.  U  kuchli  oksidlovchi.  NO

2 

sovitilganda N

2

O

4

 ga, ya‘ni -10ºC temperaturada suyuqlanadigan kristall moddaga 

aylanadi.  

N

2

O

3

  ko‘k  tusli  suyuqlik  bo‘lib,  -2ºC  temperaturadayoq  NO  va  NO

2

  ga 

ajraladi. N

2

O

5

 rangsiz kristall 30ºC da suyuqlanadi. N

2

O

5

 qizdirilganda azot (IV)-

oksid bilan kislorodga ajraladi. 

2N

2

O

5 

 = 4NO

2

 + O

2 

Azotning  barcha  oksidlari  ichida  faqat  NO  azot  bilan  kislorodning  bevosita 

birikishidan hosil bo‘ladi.  

N

2

 + O

2

 = 2NO  - 43,2 kkal 

Azot  (II)-oksidning  hosil  bo‘lishi  endotermikdir,  shu  sabab  bu  protsessni 

amalga  oshirish  uchun  qattiq  qizdirish  kerak.  Ammo  hatto  3000-4000ºC 

temperaturada  NO  ning  unumi  2-3  %dan  oshmaydi.  Tabiatda  NO  momaqaldiroq 

---

 

20 

razryadlari vaqtida hosil bo‘ladi. Nitrit angidrid bilan nitrat angidridga tegishlicha 

HNO

2

  va  HNO

3

  to‘g‘ri  keladi.  Bu  kislotalarning  aralashmasi  azot  (IV)-oksidning 

suvda erishi natijasida hosil bo‘ladi.  

2NO

2

 + H

2

O = HNO

2

 + HNO

3

 

HNO

2

  kuchsiz  beqaror,  suvdagi  suyultirilgan  eritmalaridagina  mavjud  bo‘la 

oladi. HNO

2

 da oksidlash xossalari bor, u HJ ni oksidlab, erkin yodga aylantiradi, 

bunda o‘zi azot (II)-oksidgacha qaytariladi.  

2HNO

2

 + 2HJ = J

2

 + 2NO + H

2

O 

HNO

2

 + NaClO = HNO

3

 + NaCl 

HNO

2

  ning  tuzlari  suvda  yaxshi  eriydi.  HNO

2

  laboratoriyada  natriy  nitratga 

konsentrlangan sulfat kislota qo‘shib qizdirish yo‘li bilan olinadi: 

2NaNO

3

 + H

2

SO

4

 = Na

2

SO

4

 + 2HNO

3

 

4HNO

3

 = 4NO

2

 + H

2

O + O

2

 

Hosil  bo‘lgan  NO

2

  HNO

3

  da  erib  uni  qizg‘ish-qo‘ng‘ir  tusga  kiritadi.  Bu 

tutovchi  HNO

3

  deyiladi.  Sanoatda  HNO

3

  ammiakni  katalizator  ishtirokida  havo 

kislorodi bilan oksidlash orqali olinadi. 

4NH

3

 + 5O

2

 = 4NO +  6H

2

O 

Azot(III) oksid havo kislorodni oson biriktirib NO

2

 ga aylanadi. 

                                        2NO + O

2

 = 2NO

2

 

                                        4NO

2

 + 2H

2

O + O

2 

= 4HNO

3

 

HNO

3

  zichligi  1,53  gr/sm

3

  qaynash  temperaturasi  86ºC  rangsizdir.  HNO

3 

kuchli oksidlash xususiyati bor. 

Ag + 2HNO

3

 = AgNO

3

 + NO

2

 + H

2

O 

3Cu + 8HNO

3

 = 3Cu(NO

3

)

2

 + 2NO + 4H

2

O 

4Mg + 10HNO

3

 = 4Mg(NO

3

)

2

 + NH

4

NO

3

 + 3H

2

O 

Metalloidlar HNO

3 

oksidlanib shularning kislotalarini hosil qiladi. 

3P + 5HNO

3

 + 2H

2

O = 3H

3

PO

4 

+ 5NO 

HNO

3

  tutunsiz  porox,  portlovchi  moddalar  mineral  o`g`itlar,  organik 

bo`yoqlar,  selyuloza  laklari,  kinoplyonkalar,  H

2

SO

4

  ishlab  chiqarish  uchun 

ishlatiladi. 

---

 

21 

2KNO

3

 = 2KNO

2 

+ O

2

 

2Pb(NO

3

)

2

 = 2PbO + 4NO

2

 + O

2