O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jalik instituti
Zarafshon vohasi g’alla-sabzavot almashlab ekish tizimida va
Yüklə 3,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ko’p yillik begona o’tlar
- Begona o’tlarning biologik guruhlari
- Noparazit begona o’tlar
- Bir yillik begona o’tlar
- 1.1-rasm. Begona o’tlar urug’i va ularning moslamalari.
- 1.4-rasm. Kam yillik begona o’tlar.
- 1.6-rasm. Kam va ko’p yillik begona o’tlar.
- 1.8-rasm. Ko’p yillik begona o’tlar.
- 1.10-rasm. Ko’p yillik begona o’tlar.
- 1.12-rasm. Ko’p yillik begona o’tlar.
- 1.3. Begona o’tlarga qarshi kimyoviy kurashish tadbirlari.
|
Zarafshon vohasi g’alla-sabzavot almashlab ekish tizimida va paxtazorlarida uchraydigan asosiy begona o’tlarning turlari №
1 Yulduzo‘t Zvezdchatka Stellaria media 2 Qizil tasma Grechishka ptichya Polygonum aviculare L. 3 Yovvoyi suli Ovsyug pustoy Avena fatua L. 4 Olabuta
Lebeda tatarskaya Atriplex tatarica L. 5 Sho‘ra
Mar belaya Shenopodium album L. 6 Yovvoyi gultojixo‘roz Щirisa zaprokinutaya Amaranthus retroflexus L. 7 Shamak
Kurinoye proso Echinochloa crus galli (L.) 8 Itqo‘noq Щyetinnik sizыy Setaria qlauca (L.) Beauv. 9 G‘o‘zatikan Durnishnik obыknovennыy Xanthium
10
Qo‘ytikan Durnishnik kolyuchiy strumarium L.
16
11 Temirtikan, chaqirtikan Yakorsы prizemnыye Tribulus terrestris L. 12 Semizo‘t Portulak ogorodnыy Portulaca olearcea L. 13 Ituzum
Paslen chernыy Solanum nigrum L. 14 Mingdevona Belena chernaya Hyoscyamus niger 15 Bangidevona Durman obыknovennыy Datura stramonium L. 16
Chaqamiq, qumrio‘t Podmarennik sepkiy Galium apazine 17
Jag‘-jag‘, ochambiti Pastushya sumka Capsella bursarastoris (L.)
18
Qoqio‘t Golovchatыy Taraxacum 19
Otquloq Щavel
Rumex acetosella 20
Qirqbo‘g‘in Xvoщ polevoy Eguisetum arvense L. 21
G‘umay Sorgo allepskoye Sorghum Halepense (L.) Pers. 22
Ajriq (chayr)
Palchataya trava, svinoroy Cynodon
dactylon (L.) Pers 23
Salomalaykum Sыt kruglaya Cyperus rotundus L. 24
Yantoq Verblyutya kolyuchka Glycyrrhiza glabra L. 25
Qo‘ypechak Vыyunok plevoy Convolvulus arvensis L. 26
Kakra Gorchak polzuchiy Acroptilon repens (L.) DS.
Oziqlanish usuliga qarab barcha begona o‘tlar ikkiga: parazit (tekinxo‘r) va noparazit guruhga bo‘linadi. Parazit begona o’tlar Parazit begona o‘tlarning ildizi ham, chin bargi ham bo‘lmaydi, shuning uchun 17
ular boshqa o‘simliklarning poyasi va ildiziga chirmashib olib, shular hisobiga oziqlanadi. Ular, asosan urug‘dan ko‘payadi. Noparazit begona o’tlar Begona o‘tlar bu guruhining turlari juda ko‘p. Ularning hammasini yashil organlari bo‘ladi va mustaqil yashaydi. Noparazit begona o‘tlar ikki katta guruhga: kam yillik va ko‘p yillik o‘tlarga bo‘linadi. Kam yillik begona o’tlar – butun hayotida bir marta hosil tugadi va hayotining uzun-qisqaligiga qarab, bir yillik va ikki yillik begona o‘tlarga bo‘linadi. Bir yillik begona o’tlar Bir yillik begona o‘tlarning ildiz sistemasi ko‘p yilliklarnikiga qaraganda ancha kuchsiz rivojlanganligidan uni tuproqdan sug‘urish oson bo‘ladi. Ularning ildizi ingichka o‘qildiz yoki popukildiz. Yer ustki qismi hamma vaqt o‘tsimon. Yil davomida – bahor, yoz yoki kuzda – bir yillik begona o‘tlar urug‘dan unib chiqadi, gullaydi va hosil tugadi. Urug‘i pishgandan keyin ular tezda nobud bo‘ladi. P.A. Gomoliskiy ma‘lumotiga ko‘ra, bir yillik begona o‘tlarning 200 dan ortiq turi bor. Paxta dalalarida ularning 154 turi uchraydi. Markaziy Osiyo sharoitida g‘o‘za va sug‘oriladigan boshqa ekinlar dalasida ko‘pincha shamak, tariq, oq itqo‘noq, olabo‘ta, gultojixo‘roz, qo‘ytikan, qora ituzum, qurtena, temirtikan, qorako‘za va boshqalar uchraydi. Bir yillik begona o‘tlar o‘z navbatida: 1) efemerlar, 2) haqiqiy bahorgilar, 3) qishlovchilar va 4) kuzgilarga bo‘linadi. quyida ularni mufassal o‘rganamiz.
sikli qisqa bo‘lgan, issiq kunlar boshlanguncha tugaydigan (lolaqizg‘aldoq singari) begona o‘tlar kiradi. Ba‘zi efemerlar yoz bo‘yi bir necha bo‘g‘in beradi, masalan, yulduzo‘t. Yulduzo’t – Stellaria media L. (3-rasm) chinniguldoshlar (Saryophyllaceae) 18
oilasiga kiradi. Poyasi to‘g‘ri, ko‘tarilgan yoki yotiq, sershox bo‘lib, 60 sm gacha yetadi. Yulduzo‘t hamma joyda uchraydi. U faqat Arktika va Alp tog‘larida bo‘lmaydi. Tomorqa va bog‘larda, shuningdek, turar joylar yaqinida, yo‘llar yoqasida, daryolar bo‘yida ko‘p uchraydi. U har xil tuproqlarda va nam joylarda ayniqsa yaxshi rivojlanadi. Yulduzo‘t nam yerda sudralib o‘sadigan poya bo‘g‘imlaridan ildiz otish xususiyatiga ega. Bahordan kuzgacha gullaydi va hosil tugadi. Urug‘dan ko‘payadi. Bitta o‘simligi 25 mingtagacha urug‘ tugadi. Urug‘i tuproqda 1 sm chuqurlikda va harorat 5-7 0 bo‘lganda juda yaxshi unib yaiqadi. Urug‘i 25 yilgacha unuvchanligini yo‘qotmaydi. Yoz bo‘yi yulduzo‘t ikki – uch bo‘g‘in beradi.
19
1.1-rasm. Begona o’tlar urug’i va ularning moslamalari. 1-paxtatikan, 2-bo‘ztikan, 3-qaldirmoq, 4-qoqio‘t, 5-sariqbosh, 6-takasoqol, 7-erigeron, 8- yovvoyi beda, 9-yopishqoqo‘t, 10-qumrio‘t, 11-ittikanak, 12-raspistrum, 13-qo‘ytikan, 14- qariqiz. 20
1.2-rasm. Tekinxo’r begona o’tlar. a-zarpechak, b-kungaboqar shumg‘iyasi. 21
1.3-rasm. Kam yillik begona o’tlar. a-yulduzo‘t, b-qora ituzum 22
1.4-rasm. Kam yillik begona o’tlar. a-yovvoyi suli, b-olabuta 23
1.5-rasm. Kam yillik begona o’tlar. a-jag‘-jag‘, b-yaltirbosh. 24
1.6-rasm. Kam va ko’p yillik begona o’tlar. a-yovvoyi gultojixo‘roz, b-kurmak. 25
1.7-rasm. Kam yillik begona o’tlar. a-qoramiq, b-qurtena. 26
1.8-rasm. Ko’p yillik begona o’tlar. a-yantoq, b-qamish. 27
1.9-rasm. Ko’p yillik begona o’tlar. a-qirqbo‘g‘im, b-salomalaykum. 28
a-g‘umay, b-ajriq.
29
a-kakra, b-qo‘ypechak.
30
1.12-rasm. Ko’p yillik begona o’tlar. a-yovvoyi piyoz, b-zubturum. 31
Begona o‘tlar tufayli dunyo bo‘yicha har yili 20 milliard dollar atrofida zarar ko‘rilmoqda. O‘zbekistonda esa, har yili 20-40 % g‘alla, 15-20 % paxta, 10-20% sabzavot hosili kam olinmoqda (Ermatov, 1983). Dunyoda o‘simliklarni zararkunandalari, kasalliklari va begona o‘tlari ta‘sirida har yili 35% hosil yo‘qotilsa, MDH mamlakatlarida bu ko‘rsatkich o‘rtacha 26 % ni tashkil etadi. Shuning uchun ham, g‘allazorlardagi begona o‘tlar to‘liq yo‘qotilsa, donli ekinlar hosildorligini 12,5 % oshirish imkoniyati paydo bo‘ladi. Hozirgi paytda respublikamizda begona o‘tlarning 200 ga yaqin turi uchraydi (Hamrayev, Xasanov, Rashidov, 1999), sug‘oriladigan g‘alla maydonlarida 75 turdan ortiq begona o‘tlar mavjudligi aniqlangan va ular g‘allaning hayot omillariga hamda oziqa moddalariga sherik bo‘lib, hosil miqdorini va don sifatini keskin pasaytirib yuboradi (Siddiqov, 2003). F.I.Malkov ma‘lumotlariga qaraganda Turkmanistonda yantoq bilan kuchli ifloslangan 1ga maydondan bir oy ichida 653 m 3 , qo‘ypechak ko‘payib ketgan daladan esa -503 m 3 nam bug‘lanib ketgan. Ishlov beriladigan dalalarda begona o‘tlar madaniy o‘simliklarga nisbatan 330-1900 marta ko‘proq suvni o‘zlashtiradi, chunki ularda suvni o‘zlashtirish va transpirasiya qilish jarayoni juda faol o‘tadi (Xasanova, Bo‘riyev va boshqalar, 2004). Qishloq xo‘jaligi ekinlarini o‘sishi va rivojlanishida begona o‘tlar zarur bo‘lgan oziq moddalar, suv, yorug‘lik va boshqalarni o‘zlashtirishda ularga sherik, ba‘zi vaqtlarda ulardan ustunlik qilib, eng zararli raqobatchilardan hisoblanadi. Yovvoyi suli, sariq paxtatikan bug‘doyga nisbatan azotni 20-30 marta ko‘p o‘zlashtiradi. G‘allazorlarni o‘rtacha ifloslantirgan ko‘p yillik paxtatikan yoki lattatikan har bir gektar yerdan 140 kg azot, 120 kg fosfor va 30 kg kaliyni o‘zlashtirib ketadi. Vaholanki, bir gektar maydondagi bug‘doyzordan 16 s don va 24 s somon yetishtirilganda, bug‘doy gektaridan 45 kg azot, 21 kg
32
fosfor va 30 kg kaliyni o‘zlashtirib ketadi xolos (Hamrayev, Hasanov va boshqalar, 1999). Ko‘p yillik bir pallali begona o‘tlar har yili o‘zlashtirib ketadigan 370-500 kg/ga NPK ni 250-300 kg/ga miqdori ildizpoyali begona o‘tlar hissasiga to‘g‘ri kelar ekan. A.M.Aliyevni (2003) ta‘kidlashicha, begona o‘tlar qishloq xo‘jaligi ekinlari uchun qo‘llanilgan mineral o‘g‘itlar samaradorligini keskin pasaytirib yuboradi. Masalan, kuzgi bug‘doy bilan o‘tkazgan tajribalarida P 90 K 120 kg/ga
fonida azotni (ammiakli selitra) ortib boruvchi me‘yori o‘rganilganda, kuzgi bug‘doyzorlardagi begona o‘tlarning ho‘l massasi o‘rtacha 4 yilda, azot berilmaganda - 623 g/m 2 , N 60 kg/ga da - 625, N 120 - 735 g/m 2 ni, don hosili esa mos ravishda 28,8; 30,2 va 27,3 s/ga bo‘lgan va begona o‘tlar ta‘sirida kuzgi bug‘doy hosili o‘rtacha - 26,5 % kamaygan. 1m 2
o‘sganda 48-50 va 60-70 tup bo‘lganda esa, hosil - 70-75 % gacha kamayib ketganligi kuzatilgan. Begona o‘tlar miqdori 1m 2 da 10 dan 160 donagacha yetganda, no‘xat hosili 41,8 dan 14,5 s/ga gacha kamaygan bo‘lsa, tajribalarida esa, ildizpoyali begona o‘tlar arpa hosilini 10-18% kamaytirgan. Bunday sharoitda begona o‘tlar tomonidan NPK ni o‘zlashtirib ketilishi 2,8-2,9 marta oshgan. G‘alla ekinlari boshlang‘ich rivojlanish davrida sekin o‘sishi sababli bir yillik begona o‘tlardan ko‘proq zararlanadi. Begona o‘tlar soni 1m 2 da 200-250 donagacha bo‘lganda, g‘alla poyasi ingichkalashib, yotib qoladi (Mamatov, Mamajonov, 1997), natijada don hosilining 10-18 % nobud bo‘lar ekan (Baxromov, Hasanova, Jumaboyev, 2003). Qo‘ypechak va qumri o‘tlar bug‘doy poyalariga chirmashib, o‘simlikni yotqizib tashlaydi va o‘rim - yig‘im texnikasining samaradorligini 30-40%
33
pasaytirib, don hosilini ko‘plab yerga to‘kilib, isrof bo‘lishiga sabab bo‘ladi (Hamrayev, Hasanov va boshqalar, 1999).
Xulosa qilib aytganda, hozirgi paytda ekinzorlarda tarqalgan asosiy begona o‘tlarning biologik xususiyatlari to‘liq o‘rganilib, ular aniq bir klassifikasiyaga solingan. Shu bilan bir qatorda begona o‘tlarni boshoqli don va boshqa ekinlarga juda ham katta zarar yetkazishi hamda ularga qarshi kurashish dehqonchilikning asosiy tadbirlaridan eng muhimi hisoblanadi. 34
1.3. Begona o’tlarga qarshi kimyoviy kurashish tadbirlari. Qishloq xo‘jaligi ekinzorlarida tarqalgan begona o‘tlarga qarshi kimyoviy usulda kurashishda gerbisidlar muhim o‘rin tutadi. Gerbisidlar vositasida begona o‘tlarga qarshi kurashish bo‘yicha ilmiy adabiyotlarga ko‘proq ahamiyat berishning asosiy sababi 1980-1990 yillarda gerbisidlarning ekologik sofligi masalasiga bo‘lgan e‘tiborning jiddiylashgan davriga to‘g‘ri keladi. Chunki, ushbu davrlarda gerisidlar orasida tuproqqa, o‘simlikka, mikroorganizimlarga va atorof- muhitga salbiy ta‘sir kuchli bo‘lgan gerbisidlar ham qo‘llanilib kelinayotgan edi. 1980 yillardan keyin gerbisidlar qo‘llashning ekologik aspekitlariga bo‘lgan e‘tibor kuchayib ketib, olimlarning gerbisidlarning tuproqqa va o‘simliklarning qoldiqlariga bo‘lgan e‘tiborlarini jalb etaboshladi. N.V.Usitimenko (1988), K.P.Padinov (1988), V.K.Kukushkin va A.F.Fokin (1996) ishlarida ekinlar dalasidagi begona o‘tlarga qarshi kurashda qo‘llanilgan gerbisidlarning o‘simliklardagi harakati va qoldiqlari o‘rganilgan hamda ekologik sofligi aniqlangan. Xordin, Glin kabi sulfonilmochevina tguruhiga mansub bo‘lgan gerbisidlar zig‘ir dalasida qo‘llanilganda zig‘irga salbiy ta‘sir etmasdan va qolig‘i qolmasdan begona o‘tlarni nobud qilishi aniqlandi. Sulfonilmochevina tipidagi gerbisidlar boshoqli don ekinlari dalasiga sepilganda ularning qoldiqlarini ekinlar juda zararsiz lantiradi (Kolupayev, 1993). Shuningdek, V.S.Gorbatov, P.I.Kotavrasov (1990), A.D.Fokin, V.F.Ladong (1999) ishlarida ham xlorsulfuron nafaqat o‘simliklarda, balki tuproqdagi qoldig‘i ham parchalanib ketadi. R.G.Jarkova (1996) Qozog‘istonning Topdi-Qo‘rg‘on viloyati sharoitida kuzgi bug‘doy va bahorgi arpa ekinlari maydonlarida yovvoyi suliga qarshi qo‘llanilgan 15 ta gerbisiddan Avenola gerbisidi yovvoyi sulini 90-95 % gacha bartaraf etishi aniqlangan. Ikki pallali begona o‘tlarga qarshi qo‘llaniladigan gerbisidlardan 2.4-D tipdagi gerbisidlardan Don Dialen, Fenagon va Kafonning samaradorligi yuqori bo‘lgan. 1990 yillar orasida begona o‘tlarga o‘tlarga qarshi qo‘llanilayotgan gerbisidlarning tanlab ta‘sir etishi va ekologik sofligiga bo‘lgan e‘tibor juda ham
35
kuchayib ketadi. Ana shunday ishlardan biri V.I.Soronin va L.A.Savinalarning (1988) gerbisidlar bo‘yicha o‘tkazgan tadqiqot o‘tkazgan ishlarining hisobotidir. Ushbu hisobotda Xordin gerbisidning 2-xlor-IV benzolsulfamid ta‘sir etuvchi moddasi boshoqli don ekinlari orasida keng tarqalgan barcha ikki pallali begona o‘tlarni nobud qilishi ko‘rsatilgan. L.F.Spresyanu, T.P.Dvornikova (2008) ishlarida sulfonilmochevina tipdagi gerbisidlar qo‘llanilganda tuprovdagi foydali mikroorganizimlarga salbiy ta‘sir etmasligi ko‘rsatilgan. Yu.A.Spridonov, M.S.Roskin va boshqalarning (2009) ishlarida ham sulfomilmochevina gerbisidi boshoqli don ekinlari orasidagi begona o‘tlarga qarshi qo‘llanilganda ikki pallali begona o‘tlarni nobut qilib, bo‘g‘doyga salbiy ta‘sir etmasligi sababli ekologik sof gerbisid ekanligi ko‘rsatilgan. O‘zbekiston Respublekasimustaqillakka erishganidan so‘ng
g‘alla mustaqilligiga erishish munosabati bilan sug‘oriladigan yerlarda bug‘doy va boshqa boshoqli don ekinlari yetishtirish hajmi oshirildi. Biroq,sug‘oriladigan yerlarda boshoqli don ekinlari yetishtirish boshlanganidanoq g‘alla maydonlarida begona o‘tlar ham keng tarqalib don hosilining salmog‘i va sifatiga katta zarar yetkaza boshladi. Shu sababli ham mamlakatimiz oldimlarining asosiy vazifalaridan biri , boshoqli don ekinlari dalasidagi begona o‘tlarni ekologik sof va samarali gerbisidlar vositasida bartaraf etish usullari bo‘yicha tadqiqot ishlari bajarila boshlandi ( Hasanov va boshq..,1996; Ibragimov, 1996; 1997; 1999; 2001; Xolmatov,Akramov, 2000;Rizayev, Mo‘minov,2000;20001; 2003; Sheraliyev, Avtonomov, 2005). Tekshirishlar natijalaridan ma‘lum bo‘lishicha, Granstor va boshqa ekologik sof gerbesidlar boshoqli don ekinlari dalalaridagi begona o‘tlarga qarshi qo‘llanilganda ularning juda oz miqdori bilan ikki pallali va boshoqli begona o‘tlarni 97-98% gacha bartaraf etish mumkinligi aniqlangan. O‘tkazilgan tajribalarining natijalari asosida boshoqli don ekinlari maydonidagi begona o‘tlarni Granstor va boshqa ekologik sof samarali gerbisidlarni qarshi qo‘llash bo‘yicha maxsus qo‘llanmalar va tavsiyanomalar ham yaratilib, mamlakatimizla yetishtirilayotgan boshoqli don ekinlarini begona 36
o‘tlardan orasida qo‘l kelmoqda ( Prospekt, M.., 1997; Rashidov va boshq., 1998; Ernazarov, Ibragimov, 1999). Boshoqli don ekinlari dalalaridagi begona o‘tlarga qarshi kurashishning ekologik sof va samarali usullarini ishlab chiqish bo‘yicha Rossiya va boshqa davlatlarda ham bir qator ijobiy ishlar amalga oshirilgan va amalga oshirilmoqda. Sulfonilmochevina tipidagi ekologik sof gerbisidlarbo‘yicha dastlabki tadqiqotlar 1976 yilda M. Ya. Berezovskiy tomonidan chop etilgan maqolada bayon etilgan. Keyinesa Amerikaning ―Dyupont‖ firmasidaana shunday sulfonilmochevina gruhiga mansub bo‘lgan Glin,Elli, Granstor; Rossiyada Xardin, Tuligen, Eksprom kabi gerbisidlarishlab chiqarilgan. Boshqa don ekinlari dalasidagibngona o‘tlarga qarshi Glin gerbisidi sepilsa, vegetasiya davrining oxirigacha ushbu gerbisidning ikki pallali begona o‘tlarga qarshi ta‘siri saqlanib qoladi. Arpaning unib chiqishfazasida begona o‘tlarni qo‘l kuchi ,bilan tozalanganidagi qo‘shimcha don hosili 10,7 s/ga, tuplanish fazasida begona o‘tlar qo‘l kuchi bilan bartaraf etilganida esa qo‘shimcha don hosili 8,3 s/ga ni tashkil etgan. Gerbisidlar vositasida begona o‘tlar bartaraf etilganida begona o‘tlar 80- 90% nobud bo‘lib, qo‘shimcha don hosili 5-8 s/ga ni tashkil etgan ( Andreyev, Tereshuk, Soroka va boshq., 1995). Ushbu ekinzorlardagi begona o‘tlarga qarshi qo‘llanilgan gerbisidlarekologik sof bo‘lishi bilan birga iqtisodiy jihatdan ham samarali bo‘lishi asoslangan. L. I. Isayevaning (1990) ilmiy-tadqiqot ishlarida Glin gerbisidini tuproqqa sepilganidabir yillik boshoqli begona o‘tlarni nobud qilishi aniqlangan bo‘lsa,I. K. Xoxlova, V. I. Overchuk (1999), I. A. Lusyuk (2002) ishlarida xlorsulfuron gerbisidining kuzgi bug‘doy dalasidagi begona o‘larga qarshi sepilgpnida keyingi ekinga salbiy ta‘sir etmasligi, uni qo‘llash muddati aniq bo‘lishi kerakligi masalalari yoritilgan. Demak,
g‘allazordagi begona o‘tlardagi qarshi qo‘llaniladigan gerbisidlar ekologek jihatdan sof va yuqori iqtisodiy samaradigan bo‘lishikerak.
37
Dehqonchilik qilinadigan yerlarda ekinlar ekilganidan tortib, topishib yetilishigacha bo‘lgan davrda ushbu dalada o‘ttizga yaqin agrotexnologik jarayonlarni o‘tkazish talab etiladi. Chunki, ekinlarni ekishga tayyorlashdan to hosilni yig‘ishtirib olishgachabo‘lgan davrda ishlov berish,sug‘orish,kasalliklar, hashoratlar, begona o‘tlardan holi saqlash, o‘g‘itlash va boshqa tadbirlarni amalga oshirmasdan turib, rejalashtirilgan hosilni yetishtirib bo‘lmaydi. Ammo ekizorlarda barcha agrotexnologik jarayonlar alohida-alohida o‘tkazilsa, dalalarga og‘ir texnikalarning qayta-qayta kirishi natijasida tuproqning zichlashib, mexanik tarkibi buzilishi, yoppasiga ekiladiganekinlarning payxon bo‘lishi bilan birga sarf-harajatlar oshib ketishi oqibatida foydadan ko‘ra zarar ortib ketadi. Shu sababli ham keyingi yillarda dehqonchilikdaekinlarni yetishtirishuchun qo‘llaniladigan agrotexnologik jarayonlar sonini maksimal darajada kamaytirishmasalasi dolzarb masalalar qatoriga qo‘shilmoqda. Ana shunday jarayonlardan yana biri ekinlarni yetishtirishda qo‘llaniladigan kimyolashtirish jarayonlari sonini ham kamaytirish masalasi turibdi. Agar soha olimlari mineral o‘g‘itlar, gerbisidlar, retardantlar va boshqa kimyoviy vositalarini aralashtirib qo‘llash bo‘yichabir qatorilmiy va amaliy yechimlarga erishgan. V.A. Zaxarenko (1998); V. D. Semenov, V. A. Goncharov (1996), I. P. Kazanova, Ye. I. Kazina (1998), V. P. Vitsinko, V. T. Kolyushnikov (2000); T. N. Bashkirova, E. F. Neygebaur va boshqalar (2002) gerbisidlarni mineral o‘g‘itlar bilan aralashtirib qo‘llab, ushbu usulni samarasi yuqoribo‘lishini aniqlagan bo‘lsa, N. N. Yampolskaya (1997), A. A. Babich, V. P. Boronina (1998), A. S. Andreyev, V. S. Treshuk (2003) lar gerbisidlarni boshqa turdagi kimyoviy vositalar bilan hamda gerbisidlarni bir birlari bilan aralashtirib qo‘llanilganda samaradorligi yuqori bo‘lishini aniqlashganlar. V. A. Zaxarenko (1995) tomonidan tuzilgan tavsiyanomada begona o‘tlarga qarshi kurashish bilan bir vaqtning o‘zida ekinlarni oziqlantirishni ham amalga oshirilishi nazarda tutiladi. Ushbu tavsiyanoma bo‘yicha mineral o‘g‘itlar va gerbisidlar birgalikda eritib, aralashtirilibsepilganda ekinlarni oziqlantirilishi va 38
begona o‘tlarga qaro‘i kurashish bir vaqtning o‘zida amalga oshiriladi va samaradorligi yuqori bo‘lishi tajribalarning natijalariga asoslangan. Tahlil etilgan ilmiy manbalarning mazmunidan shu narsa ma‘lum bo‘ldiki, begona o‘tlarning ma‘daniy o‘tlarga nisbatan hayotchanligi yuqori bo‘lib, mintaqalar bo‘yicha ekinzorlarda 200 dan 400 gacha turi uchraydi, ularga qarshi kurashishda agrotexnologik, kimyoviy va
agrotexnologik jarayonlarni kimyolashtirish vositalari bilan uyg‘unlashtirilib hamda gerbisidlar, pestisidlar, funtisidlar, retardantlar, mineral o‘g‘itlar va boshqa kimyoviy vositalarni aralashtirib qo‘llanilishining samaradorligi yuqori bo‘lib,ushbu tadbir har bir mintaqada tuproq-iqlim sharoiti hisobga olingan holda, ekinlarning turlari va navlari bo‘yicha ishlab chiqilishi kerak.
|