O‘zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI


MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

“Energiya ta’minlash tizimlari” kafedrasi

“INFOKOMMUNIKATSIYA TIZIMLARINING ELEKTR TA’MINOTI”

fanidan


Mustaqil ish
Bajardi: Axborot xavfsizligi ta’lim yo‘nalishi
PSI402 713-20 guruh talabasi Jurayev Toxir
Qabul qildi: katta o‘qituvchi. F.M.Qodirov
Toshkent 2023


Maxsus transformatorlar turlari. Avtotransformatorlar. O‘lchov transformatorlari. Payvandlash transformatorlari

Reja:

1. 
   Ko’p cho’lg’amli transformatorlar
   
2. 
   Avtotransformatorlar
   
3. 
   Ketma-ket transformatorlar
   

1. Ko’p cho’lg’amli transformatorlar

Sanoatda ikki cho’lg’amli transformatorlardan tashqari ko’p miqdorda uch cho’lg’amga ega bo’lgan kuch transformatorlari ishlab chiqariladi. Kichik quvvatdagi transformatorlar esa odatdagidek bir necha kuchlanishga mo’ljallangan bir necha cho’lg’amga ega. Barcha kuch transformatorlari uyurma tok oqadigan magnit simiga ega. Agar uyurma toklarni ekvivalent konturini alohida cho’lg’am deb hisoblasak shunday xulosaga kelish mumkinki barcha transformatorlar uch cho’lg’amlidir.
Ko’p cho’lg’amli transformatorlarda bitta sterjenda bir necha cho’lg’am joylashgan. Bir fazali cho’lg’amlar soni bir xil bo’lganda m-cho’lg’amli transformatorni ko’ribchiqamiz. (2.64rasm) m cho’lg’am umumiy F_m ishchi oqimni o’tkazadi deb hisoblaymiz. Shuning uchun har bir cho’lg’amning o’zining o’tkazuvchanlik oqimi mavjud. Bunda m-cho’lg’amli transformatorni tenglashtiruvchisi quyidagi ko’rinishga ega.
(9.1)

Bu yerda: r₁, r₂,….r_i,…..r_m - cho’lg’amning aktiv qarshiligi; L₁, L₂,…...L_i,…L_m -
cho’lg’amning induktivligi; , va h.k; M₁₂, M₂₁, …...,M_1i,
M_2i,…..M_im..- cho’lg’amlar orasidagi o’zaro induktivlik; , ,….. ….. - cho’lg’amlarningtarqalganinduktivligi; u₁..… u_,, i_1……….i_m- kuchlanishga muvofiq mcho’lg’amlardagi va transformator cho’lg’amlaridagi tok.


9.1- rasm. Ko’p cho’lg’amli bir fazali transformator
9.2 da kuchlanish oldidagi (+) belgisi transformatordagi bu cho’lg’amlarga quvvat berilganini bildiradi.
Agar tenglamani echishda kuchlanish manfiyga o’tib qolsa bu cho’lg’amlardan aktiv quvvatni echish kerakligini bildiradi.
m-cho’lg’amli transformatorlar tenglamasini alohida holat deb olsak ko’p cho’lg’amli kuch transformatorlari orasida ko’p tarqalgan uch cho’lg’amli transformatorlarning tenglamasi kelib chiqadi.
Uch cho’lg’amli transformatorlarning har bir sterjenida 3 ta cho’lg’am bor. (9.2- rasm). Sterjenga yaqin joylashgan cho’lg’am birinchi past kuchlanishga ega. Ikki cho’lg’amli transformatorlar kabi uch cho’lg’amli transformatorlar ko’p hollarda uch fazalidir.

9.2 - rasm. Uchcho’lg’amlitransformator
Uchcho’lg’amlitransformatorlartenglamasibittabirlamchicho’lg’ambilanvaharxilkuchlanishgaega bo’lganikkilamchicho’lg’amlar9.1danolinadi; almashtirish yo’li bilan o’rnatilgan rejimdagi 9.3 formulani olamiz.

(9.3 )

Transformatorni keltirilgan cho’lg’amlar sonini hisobga olib ,
, va barcha o’zaro induktivliklar bir xildir, 1- cho’lg’am
uchun
(9.4) formulaga ega bo’lamiz.
Ikki cho’lg’amli transformatorlar kabi
(9.5).
Bunda
(9.6)
Bu yerda: - birlamchi cho’lg’amni induktiv qarshiligi.
Shunday qilib e₁=-j birlamchi cho’lg’am tenglamasi quyidagi ko’rinishga ega
(9.7)
Shu bilan birga transformatorni ikkita ikkilamchi cho’lg’ami uchun tenglama kelib chiqadi.
(9.8)
(9.9)
Shunda uch cho’lg’amli transformatorning tenglamasi quyidagicha bo’ladi
(9.10)
Bu tenglamalarda cho’lg’amlarning to’liq qarshiligi

; ga teng.
Uch cho’lg’amli transformatorlarning muvofiqlashgan vektor diagrammasi 2.66 rasmda ko’rsatilgan.
2.106 formula uchun va uch cho’lg’amli transformatorni (2.66 rasm)vektor diagrammasi radial joylashuv sxemasi to’g’ri keladi.(9.3 rasm).

9.3- rasm. Uch cho’lg’amli transformatorning vector diagrammasi

9.4- rasm . Uch cho’lg’amli transformatorning joylashuv sxemasi

9.5 - rasm. Uch cho’lg’amli transformatorlarda parametrlar joylashish sxemasini aniqlash uchun qisqa tutashuv tajribasi.
Vektor diagramma va sxemalar joylashuvidan kelib chiqib bitta II-cho’lg’amda yuklama o’zgarganda ikkilamchi cho’lg’amda ham kuchlanish o’zgarishi kuzatiladi. Tok yuklamasi o’zgarganda cho’lg’amlarda tok oshib ketadi. Bunda magnitlangan tok va uch cho’lg’amli transformator oqimi umuman o’zgarmaydi. Ikkinchi cho’lg’amlarning birida yuklamaning ta’sir qilish darajasi boshqasiga z₁ qarshilikka bog’liq, chunki z₁ qarshilik qanchalik kata bo’lsa 1-cho’lg’amlarda kuchlanish tushadi va EYUK da o’zgarish ko’payadi.
Agar uch cho’lg’amli transformatorning joylashuv sxemasida z₀ kuchlanishni cheksiz desak joylashish sxemasini qarshiliklari tufayli hosil bo’lgan 3 ta konturni anglash qiyin emas. Shuning uchun joylashish sxemasi parametrlarini aniqlash uchun qisqa tutashuv bo’yicha 3 ta tajriba o’tkazish zarur (2.68 rasm). Bu tajribalarda navbat bilan transformator cho’lg’amlari tutashadi va ajraladi.Bunda har bir tajribada bitta qarshilik inkor qilinadi. Birinchi tajribada
(9.11)
Ikkinchi tajribada
(9.12)
Uchinchi tajribada
(9.13) lar aniqlanadi.
Qisqa tutashuvni 3 ta tajribasida sxemalar joylashuv parametrlarini aniqlash mumkin.
; (9.14)
(9.15)
; (9.16)
Magnitlashgan kontur qarshiligi ikki cho’lg’amli transformatorlar uchun ham salt ishlash tajribasidan kelib chiqadi. Shunu nazarda tutish lozimki qisqa tutashuv tajribasidan cho’lg’amlar qarshiliklari induksiyasining teng summalari qarshiliklari
, , qisqa tutashuv tajribasidan aniqlanadi. , , cho’lg’amlar qarshiligining induktiv qiymati bir-biriga nisbatan cho’lg’amlar joylashuviga bog’liq va transformator sterjeniga bog’liq. Qisqa tutashuv tajribasidan , , ni aniqlashda induktiv qarshilikning manfiy qiymati olinadi.
Uch cho’lg’amli transformatorning cho’lg’amlarida kuchlanish o’zgarishi ikki cho’lg’am uchun aniqlanadi;
va
Cho’lg’amlarning bunday bajarilishida GOST barcha 3 cho’lg’amlar uchun quvvatni belgilaydi

Cho’lg’amlarning bunday bajarilishida transformator quvvatni ikkilamchi cho’lg’amlardan biriga berishi mumkin.
Avval quyidagi cho’lg’amlardagi transformatorlar ishlab chiqarilgan.

9.6 - rasm. Ikkita bir va bitta ikki cho’lg’amli bir fazali 3 cho’lg’ali transformator. Bu transformatorlarga mis kam sarflangan. Ularda bir cho’lg’amda quvvatni yoki 2/3 quvvatni yo’naltirish mumkin bo’lgan. Uch cho’lg’amli transformatorlar Y/Y₀ – 0 -11 yoki - 11 – 11 ulanish sxemasiga ega. Bir fazli uch cho’lg’amli transformatorlar nol ulanish guruhiga ega. Transformartor pasportida qisqa tutashuv
, , kuchlanishi ko’rsatilgan.
Uch cho’lg’amli transformatorlar ikkita generator chiqishiga ulangan ikkita bir cho’lg’amga ega bo’lgan transformatorlarni kuchaytiruvchi sifatida qo’llaniladi. 3- cho’lg’ami esa yuqori voltli tarmoqqa ulanadi. Bu holatda uch fazali guruhga ulangan uchta transformator qo’llaniladi. Bir fazali uch cho’lg’amli transformatorning sxemasi 2.69 rasmda ko’rsatilgan.
Birlamchi cho’lg’amlar har xil sterjenlarda joylashgan bo’laklarining yuqori kuchlanishli ikki cho’lg’am ikkita parallel tarmoqqa ega. Transformator (G₁ yoki G₂) generatorlardan biri o’chirilganda ham ishlay oladi. Bunda ikkilamchi cho’lg’amdagi tok ikki parallel tarmoqlardan birida oqadi. Bu sxemada ko’rinib turibdiki uccho’lg’amli transformator birlamchi konstruksiyada ikkita ikki cho’lg’amli transformatorni bog’lab turibdi.
Ikkita birlamchi cho’lg’amlarga ega bo’lgan uch cho’lg’amli transformatorlar bu cho’lg’amlarda har xil nominal kuchlanishga ega. G₁ va G₂ generatorlarni kuchlanishlari teng bo’lmaganda I₃ tok parallel tarmoqlarda
teng taqsimlanmaydi.
Bunda U₁ va U₂ kuchlanishlarni aniqlaydigan F₁va F₂ oqimlar har xil bo’ladi. Bu esa sterjenlardagi to’yinishni har xilliligiga , po’latdagi isrofni bir xilda taqsimlanmasligiga olib keladi.
Uch cho’lg’amli transformatorlarni ko’rib chiqilgan nazariyasini to’rt cho’lg’amli va ko’p cho’lg’amli transformatorlarga ham qo’llash mumkin.

2.