O’zbekiston Respublikasi Raqamli Texnologiyalar Vazirligi Muhammad Al

---

198
O’zbekiston Respublikasi Raqamli
Texnologiyalar Vazirligi Muhammad Al
-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot
Texnologiyalari Universiteti Farg’ona
filiali Sirtqi bo’lim
3-bosqich 732-21-guruh
Telekommunukatsiya texnologiyalari
yo’nalishi talabasi
Abdunabiyev Zuxriddinning
Kompyuterni tashkil etish fanidan
1-amaliy ishi
Topshirdi: Abdunabiyev Zuxriddin
Qabul qildi: A’zamxonov Bahodir
Farg’ona 2023

---

199
MAVZU: TASHQI XOTIRA QURILMALARI TURLARI
Reja:
1. Tashqi qurilmalar turlari va vazifalari
2. Tashqi xotira qurilmalari
Tayanch so`zlar.
Periferik qurilmalar, CD-
ROM, Floppy disk drayveri, Flash disk.
1.
Tashqi qurilmalar turlari va vazifalari
Tashqi qurilmalar (Periferik qurilmalar) -
bu " kompyuterga ma'lumot kiritish yoki undan
ma'lumot olish uchun ishlatiladigan qurilma".
Uch xil turdagi tashqi qurilmalar mavjud:

Kompyuter bilan ishlash yoki ma'lumotlarni yuborish uchun ishlatiladigan
kirish (sichqoncha, klaviatura va boshqalar).

Foydalanuvchiga kompyuterdan (monitorlar, printerlar va boshqalar)
chiqishni ta'minlaydigan chiqish.

Kompyuter tomonidan qayta ishlangan ma'lumotlarni (qattiq disklar,
flesh-disklar va boshqalar) saqlaydigan xotira.
16.1-rasm.
Inson mashinasi interfeysi (HMI) tashqi qurilmalari
Periferik qurilma odatda kompyuterga ulanadigan va u bilan ishlaydigan
kompyuter sichqonchasi yoki klaviaturasi kabi har qanday yordamchi qurilma
sifatida aniqlanadi. Kengaytirish kartalari, grafik kartalar, tasvir skanerlari,
lenta drayvlari, mikrofonlar, dinamiklar, veb-kameralar va raqamli kameralar
tashqi qurilmalarning boshqa misollaridir. RAM - tasodifiy kirish xotirasi -
periferik va asosiy komponentlar o'rtasidagi chiziqni egallaydi; Bu texnik
jihatdan saqlash qurilmasi, lekin zamonaviy kompyuterning har bir asosiy
funksiyasi uchun talab qilinadi va RAMni olib tashlash har qanday zamonaviy
mashinani samarali ravishda o'chirib qo'yadi. Raqamli soatlar, smartfonlar va
planshet kompyuterlar kabi ko'plab yangi qurilmalar to'liq kompyuter

---

200
tomonidan
tashqi
qurilma
sifatida
foydalanishga
imkon
beruvchi
interfeyslarga ega, ammo ular boshqa periferik qurilmalar kabi xostga bog'liq
emas. Eng texnik ta'rifga ko'ra,markaziy protsessor, quvvat manbai, anakart
va kompyuter korpusi tashqi qurilmalar hisoblanmaydi 
.
Odatda, periferiya so'zi skaner kabi kompyuter korpusidan tashqaridagi
qurilmaga nisbatan qo'llaniladi, lekin kompyuter korpusi ichida joylashgan
qurilmalar ham texnik jihatdan tashqi qurilmalardir.
Kompyuter korpusidan
tashqarida mavjud bo'lgan qurilmalar tashqi atrof-muhit birliklari yoki
yordamchi komponentlar deb ataladi/ Ichki qattiq disklar yoki CD-ROM
drayvlari kabi korpus ichida joylashgan qurilmalar ham texnik ma'noda tashqi
qurilmalar bo'lib, ular ichki tashqi qurilmalar deb ataladi, ammo oddiy odamlar
tomonidan tashqi qurilmalar sifatida tan olinmasligi mumkin.
Chipdagi tizimda tashqi qurilmalar markaziy protsessor birligi bilan bir
xil integral sxemaga kiritilgan. Ular doimiy ravishda o'zlarining xost
protsessoriga (va qaysidir ma'noda uning bir qismiga) ulangan bo'lishiga
qaramay, "periferik qurilmalar" deb ataladi.
Umumiy tashqi qurilmalar

Saqlash qurilmalari

Floppy disk drayveri

Flash disk

Disk haydovchi

Smartfon yoki planshet kompyuter xotirasi interfeysi

CD / DVD drayveri
2.
Xotira qurilmalari.
Kompyuter elektr manbaidan uzilgandan so'ng, tezkor xotira(
ОЗУ
)dagi
barcha ma'lumotlar o'chib ketadi va kompyuter qayta yuklanganda, o'chgan
ma'lumotlarni qayta tiklab bo'lmaydi. Shuning uchun ma'lumotlarni saqlashda,
elektr energiyasiga bog'liq bo'lmagan, ma'lumotlarni saqlash qurilmalaridan
foydalaniladi. Bu maqolada shu qurilmalar haqida yozmoqchiman.
Barcha tashqi qurilmalar energiyaga bog'liq bo'lmagan holda ma'lumotlani
saqlaydi. Hozirgi kunda barcha tashqi xotira qurilmalari quyidagi turlarga
bo'linadi:

Magnitli saqlash qurilmasi.

Optik saqlash qurilmasi.

Elektr saqlash qurilmasi.
Endi har bir turiga qisqacha to'htab o'tamiz.
Magnit saqlash qurilmalari
kompyuterga o'rnatiladigan asosiy saqlash
vositasi hisoblanadi. Bu turdagi xotira qurilmasining asosi, ya'ni barcha

---

201
ma'lumotlar magnit asosga ega bo'lgan materiallarda saqlanadi. Bu turdagi
xotiradan, barcha turdagi kompyuterlar(ishchi kompyuterlar, serverlar, portativ
kompyuterlar,..) foydalanishadi.
Bu turdagi xotira qurilmasiga quyidagilar kiradi:
— Qattiq disklar(HDD).
— Egiluvchan disklar(floppi disk).
— Magnit lentalar.
Qattiq diskni(
vinchester, HDD
), kompyuterning asosiy xotirasi deyish mumkin.
Bu qurilma kompyuterga bevosita 
ATA
yoki 
SATA
porti orqali ulanadi. Hajmi
ham xar hil bo'ladi(
250 Gb, 500 Gb, 1 Tb, 2Tb
,..). Hajmi qanchalik katta bo'lsa,
narxi ham shunchalik qimmat hisoblanadi. Undan tashqari ma'lumotlarni
o'qish va yozish tezligi ham narxiga ta'sir qiladi. Bu xotira turiga yana tashqi
qattiq disklar ham kiradi. Ular USB port orqali ulanadi va kompyuterdan elektr
manbai oladi. Bu turi katta hajmdagi ma'lumotlarni olib yurish uchun
ishlatiladi.
Egiluvchan disklar hozirgi kunda kamayib ketgan. 
1.44
Mb hajmga ega bo'lib,
ma'lumotlarni bir necha martta o'qib, yozish uchun ishlatiladi. Unchalik
ishonchli emas, magnit plyonkalar ham yupqa bo'lib, juda tez ishdan chiqish
ehtimoli katta. Tashqi ta'sirlarga umuman bardoshli emas.
Keyingi magniitli saqlash qurilmasi bu – magnit lentalardir. Bular asosan
server kompyuterlar bilan ishlaganda kerak bo'ladi. Katta hajmdagi
ma'lumotlarni arxivlash yoki nusxasini olish jarayonida ishlatiladi. O'qish va
yozish tezligi unchalik katta emas, lekin uzoq vaqt davomida saqlash uchun
mo'ljallangan.
Navbatdagi tashqi saqlash qurilmasi bu 
optik disklar
hisoblanadi. Bu
disklarga ma'lumotlar lazer nurlari orqali yoziladi va lazer nurlari orqali o'qiladi.
Optik disklarni quyidagi turlari mavjud:
— Faqat o'qish uchun mo'ljallangan disklar: CD, DVD.
— Faqat bir marotaba yozish uchun mo'ljallangan disklar: CD-R, DVD-R.
— Bir necha marotaba yozish uchun mo'ljallangan disklar: CD-RW, DVD-RW.
CD disklar 
700
Mb atrofida, DVD disklar esa
4.7
Gb atrofidagi ma'lumotlarni
o'zida saqlay oladi. Bu optik disklarni o'qish uchun kompyuterga 
CD-ROM,
DVD-ROM
qirilmalari ulanadi. Hozirgi kunda yangi DVD disklari paydo bo'lgan,
bular
Blu-ray
deb nomlanadi va ular ko'k rangdagi lazer orqali ma'lumotlarni
yozadi(oddiy optik disklarga qizil rangdagi lazer ishlatiladi). Blu-ray
disklarning hajmi 
25
Gb dan boshlanadi.
Keyingi tashqi xotira qurilmasi bu – 
elektr saqlash qurilmasidir
. Bu xotira
qirilmasida ma'lumotlar, mikrosxemalar orqali yaratilgan va

---

202
programmalashtirilgan xotirada saqlanadi. Bunga misol, flesh-
xotiralardir(fleshka). Bu qurilmalar kompyuterga 
USB
port orqali ulanadi.
Qurilmaning o'lchamlari kichik va hajmi hozirgi kunda 
64
Gb dan ham oshdi.
Bu qurilmaning asosiy parametri hajmidan tashqari ma'lumotlarni o'qish va
yozish tezligi hisoblanadi. Ma'lumotlarni yozish va o'qishda hech qanday
dasturlarning keragi yo'q va ishlatish juda soddadir. Flesh xotiralarni sotib
olishda pulingizni ayamasdan o'sha paytdagi eng katta hajmliligini sotib
olavering, sababi bu xotira qurilmasi juda katta tezlikda o'z hajmini
kattalashtirib yubormoqda.
Xotira bloki - bu qayta ishlanishi kerak bo'lgan ma'lumot va
ko'rsatmalarni saqlash uchun ishlatiladigan kompyuter tizimining bir qismi.
Saqlash qurilmasi har qanday hisoblash ishining natijasini qayta ishlash
uchun ma'lumot/ma'lumotlarni saqlaydigan kompyuter uskunasining ajralmas
qismidir. Saqlash moslamasi bo'lmasa, kompyuter ishlay olmaydi yoki hatto
ishga tushmaydi. Boshqacha qilib aytganda, saqlash qurilmasi ma'lumotlar
fayllarini saqlash, ko'chirish yoki chiqarish uchun ishlatiladigan apparatdir,
deb aytishimiz mumkin. Shuningdek, u vaqtinchalik va doimiy ravishda
ma'lumot/ma'lumotlarni saqlashi mumkin. Kompyuter xotirasi ikki xil bo'ladi:
•
Birlamchi saqlash qurilmalari
: u ichki xotira va asosiy xotira sifatida
ham tanilgan. Bu dastur ko'rsatmalari, kirish ma'lumotlari va oraliq natijalarni
o'z ichiga olgan CPU bo'limi. Odatda u kichikroq hajmga ega. RAM (tasodifiy
kirish xotirasi) va ROM (faqat o'qish xotirasi) asosiy xotiraga misollardir.

---

203
Tashqi xotira –
shunday xotiraki, u tashqi ko`rinishidan sistema platasiga
o`xshash 
bo`lib, axborotlarni o`zida uzoq vaqt saqlash uchun mo`ljallangan har xil
printsiplarda 
saqlovchi va har xil turdagi tashuvchi qurilmalardir. Shu bilqan birga, tashqi
xotirada 
kompyuterning barcha dasturiy ta’minotlari saqlanadi. Tashqi xotira
qurilmalari kompyuter sistema blokida joylashishi bilan birga uning alohida
korpuslarida ham joylashgan bo`ladi. 
Oddatda tashqi qurilmalar ma’lumotlarni o`zda jamlovchi (yig`uvchi) qurilmala
r deb ataladi. 
Jamlovchi – bu axborotni o`zida saqlaydigan qurilma bo`lib, u katta hajimdagi
axborotlarni uzoq vaqt saqlash uchun mo`ljallangandir. Ularning hajmi tezkor
xotiradan
bir
necha
yuz marotaba kattadir.
Jamlovchi qurilmani ma’lumotni tashuvchi va o`quvchi qurilma deb qarash 
mumkin. Axborot tashuvchilar ikki xil bo`ladi: lentali va diskli. Lentalilar faqat
magnitli bo`lishi mumkin, diskli tashuvchilar esa magnitli, magnitooptik va
optik bo`ladi.
Eng ko`p tarqalgan jamlovchilar bu magnitli disklardir. O`z navbatida magnitli
disklar 
ham uch turga bo`linadi: qattiq disklar, egiluvchan disklar va lazerli (optik)
disklar. 
Qattiq disk 
(HDD – Hard Disk Driver) 
Qattiq magnit disk kompyuterda ishlanadigan 
dasturlar va ma’lumotlarni doimiy saqlash uchun 
mo`ljallangan. Ko`p hollarda qattiq disklar vinchester 
nomi bilan yuritiladi. Vinchester tashqi ko`rinishidan silliq 
germetik yopiq qutiga o`xshash bo`lib, uning chida 
umumiy o`qqa ega bo`lgan aylana shaklidagi bir nechta 
qattiq alyumin yoki shishali plastinkalar joylashgan. 
Uning ichidagi disklar soni o`ntagacha bo`lishi mumkin. 
Ularning yuroqi qismi aylana shaklida ajratilgan bo`lib, 
ular yo`laklar (track) deb ataladi. Har bir yo`lak o`z raqamiga
ega. Bir xil raqamli yo`laklar disklarda ustma – ust joylashgan holda tsilindr
shaklini hosil qiladi. Diksdagi yo`lakalr 
sektorlarga ajratilgan. Sector 571 bayt joy egallaydi. Sektorlar va yo`laklar dis
kni formatlash vaqtida hosil bo`ladi. Foydalanuvchi formatlashni maxsus
dasturlar
orqali
amalga
oshiradi. 
Formatlanmagan diskga hech qanday axborot yozib bo`lmaydi. Qattiq diskni 
bir necha logik 
disklarga bo`lish mumkin. Bu kompyuterda ishlashda foydalanuvchining ishini
engillashtiradi. 
Lazer (
kompakt
)
disk
.
CD - ROM

---

204
CD ROM (Compact Disk Read Only Memory) – faqat ma’lumotni o`qish
uchun 
mo`ljallangan lazer disk qurilmasi. Uning ishlash prinsipi shundan iboratki, u
diskning yuqori 
ustki qismida joylashgan raqamli ma’lumotlarni lazer nuri yordamida o`qiydi.
Ma’lumot 
tashuvchi sifatida oddiy kompakt – disk CD ishlatiladi. Unga 650 Mbayt hajim
dagi ma’lumot sig`ishi hamda uni ishlatish qulayligi bilan alohida etiborga
loyiqdir. Bunday katta hajimlar multimediyali axborotlarga xos bo`lgani uchun
CD-ROM
qurilmasi
multimediya
uskunalari 
\sarasiga kiradi. Multimediyali axborotlardan tashqari kompakt diskda xar xil t
izim va amaliy 
dasturlarni, electron kitoblarni ham saqlashi mumkin. Kompakt disklarning bo
shqa turlari ham 
mavjud,
masalan
CD Writer,
CD – R,
CD – RW,
DVD va boshqalar. 
CD – R 
(C
D - Recordable
). U CD-
ROM ga o`xshash bo`lib, diskning o`lchami va yozish 
formati mosdir. Bu kompak diskka faqat bir marta yoziladi va cheksiz marta
o`qiladi. 
Berilganlarni yozish uchun maxsus dasturi ta’minotdan foydalaniladi. 
CD – RW
(
CD -
ReWritable
). Bu diskga ma’lumotlarni ko`p marotaba yozish mumkin 
bo`lib, shu bilan birga uning bo`sh joyiga boshqa ma’lumotni ham yozish mu
mkin. Bundan tashqari diksga to`liq qayta ma’lumot yozish mumkin bo`lib,
undagi avvalgi ma’lumotlar 
yo`qotiladi. Bunda ham xuddi CD – R dagidek ma’lumotlarni yozish uchun
maxsus dastur kerak. 
DVD
(
Digital Video Disk
) - diskdagi raqamli video yozuvlarni o`qish uchun 
mo`ljallangan qurilma. DVD – disklar CD-
ROM ga o`xshash bo`lib, lekin DVD – diskning bir 
tomoniga 4,7 Gbaytgacha, ikkala tomoniga esa 9,4 Gbayigacha ma’lumot
yozish mumkin. 
Agar ikkisloyli DVD – disk ishlatilsa, u holda uning bir tomoniga 8,5
Gbaytgacha,mos 
ravishda ikkala tomoniga 17 Gbaytgacha ma’lumot yozish mumkin bo`ladi. D
VD – disklarga ma’lumotlarni qayta yozish mumkin
•
Ikkilamchi saqlash qurilmalari:
Ikkilamchi xotira kompyuterdan
tashqarida saqlanadigan xotiradir. U asosan dasturlar va ma'lumotlarni
doimiy va uzoq muddatli saqlash uchun ishlatiladi. Qattiq disk, CD, DVD,
qalam/flesh-disk, SSD va boshqalar ikkilamchi xotiraga misol bo'la oladi.
Magnit saqlash qurilmalari.
(i) Floppy Disk:
U floppi disk sifatida ham tanilgan. U odatda shaxsiy
kompyuterda ma'lumotlarni tashqarida saqlash uchun ishlatiladi. Floppy disk
plastik kartridjdan iborat bo'lib, himoya sumkasi bilan mahkamlanadi. Hozirgi

---

205
vaqtda floppi disklar USB va boshqalar kabi yangi va samarali xotira
qurilmalariga almashtirildi.
(ii) Qattiq disk:
Bu magnit xotiradan foydalangan holda ma'lumotlarni
saqlaydigan va oladigan xotira qurilmasi (HDD). Bu uchuvchan bo'lmagan
saqlash qurilmasi bo'lib, uni hech qanday muammosiz n marta o'zgartirish
yoki o'chirish mumkin. Ko'pgina kompyuterlar va noutbuklarda ikkinchi
darajali saqlash qurilmasi sifatida HDD mavjud. Bu aslida fonograf yozuvlari
kabi yig'ilgan disklar to'plamidir. Har bir qattiq diskda ma'lumotlar
elektromagnit tarzda konsentrik doiralarda qayd etiladi yoki biz qattiq diskda
mavjud bo'lgan trekni aytishimiz mumkin va xuddi fonograf qo'li kabi (lekin bir
holatda mahkamlangan) bosh yordamida mavjud ma'lumotlarni o'qish uchun.
trek. Qattiq disklarning o'qish va yozish tezligi unchalik tez emas, lekin yaxshi.
U bir necha GB dan bir necha va undan ortiq TB gacha bo'ladi.
(iii) Magnit karta:
Bu kartaning bandida mavjud bo'lgan mayda temirga
asoslangan magnit zarrachalarning magnitlanishini o'zgartirish yoki qayta
tartibga solish orqali ma'lumotlar saqlanadigan karta. U svayp kartasi sifatida
ham tanilgan. U parol (uy yoki mehmonxona xonasiga kirish uchun), kredit
karta, shaxsiy guvohnoma va boshqalar kabi ishlatiladi.
(iv) Lenta kassetasi:
U musiqa kassetasi sifatida ham tanilgan. Bu
to'rtburchaklar tekis konteyner bo'lib, unda ma'lumotlar analog magnit lentada
saqlanadi. Odatda audio yozuvlarni saqlash uchun ishlatiladi.
(v) SuperDisk:
U LS-240 va LS-120 deb ham ataladi. U Imation
korporatsiyasi tomonidan taqdim etilgan va OEM kompyuterlari orasida
mashhur. U 240 MB gacha bo'lgan ma'lumotlarni saqlashi mumkin.
Flash xotira qurilmalari. Bu arzonroq va portativ saqlash qurilmasi. Bu
ma'lumotlarni saqlash uchun eng ko'p ishlatiladigan qurilma, chunki boshqa
saqlash qurilmalariga qaraganda ancha ishonchli va samarali. Tez-tez
ishlatiladigan flesh xotira qurilmalaridan ba'zilari:
(i) Pen Drive:
U o'rnatilgan USB interfeysi bilan flesh-xotirani o'z ichiga
olgan USB flesh haydovchi sifatida ham tanilgan. Biz ushbu qurilmalarni
to'g'ridan-to'g'ri kompyuter va noutbuklarimizga ulashimiz va ularga
ma'lumotlarni tezroq va samarali tarzda o'qish/yozishimiz mumkin. Ushbu
qurilmalar juda portativdir. Odatda 1 GB dan 256 GB gacha.
(ii) SSD:
Bu qattiq disk kabi qattiq disklarni saqlash qurilmasi degan
ma'noni anglatadi. U mustahkamroq, chunki uning ichida qattiq disklar kabi
optik disklar mavjud emas. Qattiq disklarga qaraganda kamroq quvvat talab
qiladi, engil va qattiq disklarga qaraganda 10 baravar tezroq o'qish va yozish
tezligiga ega. Biroq, bular ham qimmatga tushadi. SSD-lar qattiq disklar
sifatida ekvivalent vazifani bajarsa-da, ularning ichki komponentlari juda farq
qiladi. Qattiq disklardan farqli o'laroq, SSD-lar harakatlanuvchi qismlarga ega
emas va shuning uchun ular qattiq disklar deb ataladi. Magnit plastinalarda
ma'lumotlarni saqlash o'rniga, SSD'lar o'zgaruvchan bo'lmagan xotiradan
foydalangan holda ma'lumotlarni saqlaydi. SSD disklarida harakatlanuvchi
qismlar bo'lmagani uchun ular "aylanish" shart emas. U 150 Gb dan bir necha

---

206
va undan ortiq TB gacha o'zgarib turadi.
(iii) SD karta:
u xavfsiz raqamli karta sifatida tanilgan. U odatda
telefonlar, raqamli kameralar va boshqalar kabi elektron qurilmalarda
kattaroq ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi. U ko'chma va SD-kartaning
o'lchami ham kichik, shuning uchun u elektron qurilmalarga osongina sig'ishi
mumkin. U 2GB, 4GB, 8GB va boshqalar kabi turli oʻlchamlarda mavjud.
(iv) Xotira kartasi:
U odatda raqamli kameralarda qo'llaniladi. printerlar,
o'yin pristavkalari va boshqalar. Bundan tashqari, u katta hajmdagi
ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi va turli o'lchamlarda mavjud. Xotira
kartasini kompyuterda ishlatish uchun sizga alohida xotira kartasini o'quvchi
kerak bo'ladi.
(v) Multimedia kartasi:
U MMC nomi bilan ham tanilgan. Bu integral
mikrosxema bo'lib, odatda avtomobil ichidagi radiostantsiyalar, raqamli
kameralar va boshqalar ishlatiladi. Bu ma'lumot/ma'lumotni saqlash uchun
tashqi qurilma.
Optik saqlash qurilmalari.
Optik saqlash qurilmalari ham ikkinchi
darajali saqlash qurilmasi hisoblanadi. Bu olinadigan xotira qurilmasi. Quyida
ba'zi optik xotira qurilmalari keltirilgan:
(i) CD
: U kompakt disk sifatida tanilgan . Uning yuzasida ma'lumotlarni
saqlash uchun treklar va sektorlar mavjud. U polikarbonat plastmassadan
yasalgan va dumaloq shaklga ega. CD 700 MB gacha bo'lgan ma'lumotlarni
saqlashi mumkin. U ikki xil:
CD-R: Bu kompakt diskni faqat o'qish uchun mo'ljallangan. Ushbu turdagi
kompakt disklarda ma'lumotlarni yozib bo'lgach, o'chirib bo'lmaydi. U faqat
o'qish uchun mo'ljallangan.
CD-RW
: Bu Compact Disc Read Write degan ma'noni anglatadi. Ushbu
turdagi kompakt disklarda siz ma'lumotlarni bir necha marta osongina
yozishingiz yoki o'chirishingiz mumkin.
(ii) DVD
: Raqamli ko'p qirrali disk sifatida tanilgan. DVD disklar
ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladigan dumaloq tekis optik disklardir. U
ikki xil o'lchamda taqdim etiladi: biri 4,7 Gb bir qatlamli disklar, ikkinchisi esa
8,5 Gb ikki qavatli disklar. DVD disklari CD larga o'xshaydi, lekin DVD
disklarning saqlash hajmi CD larga qaraganda ko'proq. U ikki xil:
DVD-R
: Bu raqamli ko'p tomonlama disk faqat o'qish uchun
mo'ljallangan. Ushbu turdagi DVDda ma'lumotlarni yozib bo'lgach, o'chirib
bo'lmaydi. U faqat o'qish uchun mo'ljallangan. Odatda filmlar yozish uchun
ishlatiladi va hokazo.
DVD-RW
: Bu raqamli ko'p tomonlama diskni o'qish yozishni anglatadi.
Ushbu turdagi DVDda siz ma'lumotlarni bir necha marta osongina yozishingiz
yoki o'chirishingiz mumkin.
(iii) Blu-ray disk
: Bu xuddi CD va DVD kabi, lekin blu-rayning saqlash
hajmi 25 GB gacha. Blu-ray diskini ishga tushirish uchun sizga alohida Blu-ray
o'quvchi kerak bo'ladi. Ushbu Blu-ray texnologiyasi ko'k-binafsha lazerdan
diskni o'qish uchun ishlatiladi, buning natijasida ma'lumotlar uzoqroq to'lqin
uzunligi bilan kattaroq zichlikda saqlanadi.

---

207
Bulutli va virtual xotira
. Hozirgi vaqtda ikkilamchi xotira virtual yoki
bulutli saqlash qurilmalariga yangilandi. Biz fayllarimiz va boshqa
narsalarimizni bulutda saqlashimiz mumkin va maʼlumotlar bulutli saqlash
uchun toʻlaganimizcha saqlanadi. Bulutli xizmatlarni asosan Google, Amazon,
Microsoft va boshqalar bilan ta'minlaydigan ko'plab kompaniyalar mavjud. Biz
kerakli joy miqdori uchun ijara haqini to'lashimiz mumkin va biz undan ko'p
foyda olamiz. U aslida xizmat ko'rsatuvchi provayderning ma'lumotlar
markazlarida
joylashgan
jismoniy
qurilmada
saqlangan
bo'lsa-da,
foydalanuvchi jismoniy qurilma va unga texnik xizmat ko'rsatish bilan o'zaro
aloqada bo'lmaydi. Misol uchun, Amazon Web Services AWS S3-ni
foydalanuvchilar ma'lumotlarni jismoniy qattiq disk qurilmalarida saqlash
o'rniga virtual saqlashi mumkin bo'lgan saqlash turi sifatida taklif qiladi.
Bunday innovatsiyalar saqlash vositalarining qaerga borishini anglatadi.
Xulosa
Men xulosa qilib shuni aytamanki
kompyuterni ichki xotira qurilmalarini insonni xotirasiga oxshatsa boladi.
Kompyuter ni tashqi xotira qurilmalarini viruslardan himoya qilib turish kerak
ekan. Xuddi inson miyasini yomon gʻoyalardan asragani kabi.
Mavzuga doir testlar.
1. Kompyuterga ma'lumot kiritish yoki undan ma'lumot olish uchun
ishlatiladigan qurilma bu-?
a. Tashqi qurilmalari
c) Xotira qurilmalari
b. Kiritish qurilmalari
d)Chiqarish qurilmalari
2. ……… - bu kompyuter yoki boshqa axborot moslamasi kabi axborotni
qayta ishlash tizimiga ma'lumotlar va boshqaruv signallarini taqdim
etish uchun ishlatiladi
a. Kiritish qurilmalari
c)Tashqi qurilmalari
b. Xotira qurilmalari
d)Chiqarish qurilmalari
3. …….-bu elektron shaklda yaratilgan ma'lumotni inson o'qiy oladigan
shaklga aylantiradigan axborotni qayta ishlash
a. Chiqarish qurilmalari
c.Kiritish qurilmalari
b. Tashqi qurilmalari
d.Xotira qurilmalari

---

208
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. B. Boltayev, M. Mahkamov, A. Azamatov, S. Rahmanqulova.
Informatika. Maktab darsliklari
darsligi. «O‘zbekiston», 2008.
2. B. Boltayev, A. Azamatov, A. Asqarov, M. Sodiqov, G. Azamatova.
Informatika
va hisoblash texnikasi asoslari. darslik. – T.:
3.«O‘zbekiston milliy
ensiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2015.
INTERNET-RESURSLAR
1. www.Uzedu.uz
2. www.rtm.uz
3. WWW.urok.ru