O'zbekiston Respublikasi Raqamli texnologiyalar vazirligi

Multimediya axborotli oqimlar va trafikning asosiy parametrlari
Multimedia trafik. Multimediali trafik deganda inson sezgilari tomonidan qabul qilinadigan turli xil xabarlarni (odatda audio va/yoki video ma'lumotlar) o'z ichiga olgan raqamli ma'lumotlar oqimi tushuniladi. Multimedia ma'lumotlar oqimlari masofaviy interaktiv xizmatlarni taqdim etish uchun telekommunikatsiya tarmoqlari orqali uzatiladi. Bugungi kunda tarmoq foydalanuvchilariga taqdim etilayotgan eng keng tarqalgan multimedia xizmatlari quyidagilardir: videotelefoniya, multimediali ma’lumotlarni yuqori tezlikda uzatish, 1P telefoniya, raqamli televideniye eshittirish, mobil videoaloqa va talab bo‘yicha raqamli video.
Taqdim etilayotgan xizmat turiga qarab, multimedia trafigining ikkita asosiy toifasi mavjud.

• 
  1. Real vaqt rejimida foydalanuvchilar o'rtasida ma'lumot uzatish uchun multimedia xizmatlarini taqdim etuvchi real vaqtda trafik.
  
• 
  2. Zamonaviy telekommunikatsiya tarmog'ining an'anaviy taqsimlangan xizmatlari, masalan, elektron pochta, fayllarni uzatish, virtual terminal, ma'lumotlar bazalariga masofadan kirish va boshqalar tomonidan yaratilgan an'anaviy ma'lumotlar trafigini.
  

Haqiqiy vaqtda trafikni yaratadigan xizmatlarga misollar quyidagilardir: 1P telefoniya, yuqori sifatli audio, video telefoniya,videokonferensaloqa, masofaviy (masofadan) tibbiy yordam (tashxis, monitoring, konsultatsiya), videomonitoring, efirga uzatiladigan video, raqamli televidenie, radioeshittirish va televidenie dasturlari.
Multimediya axborotli oqimlar va trafikning asosiy parametrlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1. Bandvichlilik (Bandwidth): Bu, axborotni bir belgili vaqt davomida tarmoq orqali o'tkazish imkoniyatidir. Bandvichlik bitda sanoqda ifodalangan (bps) yoki uning kattalari, masalan, kilobitda sanoqda (Kbps), megabitda sanoqda (Mbps) yoki gigabitda sanoqda (Gbps). Bandvichlik ko'proq ma'lumotlarni bir vaqtda o'tkazishga imkon beradi.
2. Kechikish (Delay): Bu, ma'lumotlarni jo'natuvchidan qabul qiluvchiga tarmoq orqali o'tkazilishi uchun kerak bo'lgan vaqtdir. Kechikish bir nechta qismlarga bo'linishi mumkin, masalan, o'tkazish, qayta qaytarish va kutish vaqti. Kechikishni minimallashtirish, xususan, multimediya oqimlarda sinxronizatsiya muammolarini oldini olish va haqiqiy vaqtni erishish uchun muhimdir.
3. Jitter: Bu, ma'lumot paketlarini qabul qilishda kechikishning o'zgarishi hisoblanadi. Agar paketlar noto'g'ri vaqt oralig'ida kelib tushsa, jitter paydo bo'ladi, bu esa multimediya kontentining shakllanishida xato yoki ma'lumot yo'qotishiga olib kelishi mumkin. Jitter darajasi kam bo'lishi, qisqa vaqtda takrorlanadigan tarzda shakllantirishni ta'minlash uchun muhimdir.
4. Paket yo'qotishi (Packet Loss): Bu, tarmoqda ma'lumot paketlarining yo'qotilishi. Multimediya ma'lumotlarini uzatishda ham agar faqat bittadan ham paket yo'qotilsa, ma'lumot sifati kuchayadi, shakllantirishga xato keladi yoki taqsimlashni to'xtatadi. Tarmoqda paket yo'qotilishini minimallashtirish muhimdir.
5. Uzatish protokoli (Transmission Protocol): Multimediya axborotli oqimlar va trafik bir qancha uzatish protokollardan foydalanishi mumkin, masalan, TCP (Transmission Control Protocol) yoki UDP (User Datagram Protocol). TCP ma'lumotlarni amalga oshirishni, oqimni nazorat qilishni va paket yo'qotilganda takrorlanishni ta'minlaydi, o'sha vaqtda UDP esa tezroq, lekin noto'g'ri uzatishni ta'minlaydi.
Ushbu parametrlar, multimediya ma'lumotlarini sifatli uzatishni ta'minlash va tarmoqlarni va dasturlarni shakllantirish va optimallashtirish jarayonida muhim ahamiyatga ega.
Multimediya axborotli oqimlarni sifatli uzatish uchun quyidagi usullardan foydalanish mumkin:
Praktik zaryad bo'shlig'i (Quality of Service, QoS): QoS, tarmoqdagi axborotli oqimlarni turli turlardagi xizmatlar uchun prioritizatsiya qilish imkonini beradi. Bu usul bilan, tarmoqdagi resurslar (bandvichlik, kechikish, paketlar yo'qotilishi) axborotli oqimlar uchun kerakli sifat darajalari boyicha taqsimlanadi. Misol uchun, video axborotli oqimlarga yuqori prioritet berilishi mumkin, shuningdek, ovoz axborotli oqimlarga ham yuqori prioritet berish mumkin. QoS-ni sozlash uchun tarmoq vositalarida moslashtirishlar va sozlashlarni o'rnating.
Bandvichlikni optimallashtirish: Bandvichlik, multimediya axborotli oqimlarni sifatli uzatish uchun katta ahamiyatga ega bo'ladi. Bandvichlikni optimallashtirish uchun quyidagi usullardan foydalanishingiz mumkin:
Tarmoq vositalarini va infrastrukturani bandvichlikni ko'paytirishga moslashtirish.
Ulkan fayllarni sifatli tarzda barcha axborotli qurilmalarga bir necha bandvichlikli kanallar orqali bo'lib yuborish.
Video o'zgartirgich kompressiya protokollari, masalan, H.264 yoki H.265, va audio kompressiya protokollari, masalan, MP3 yoki AAC, yordamida ma'lumotlar uzatilishini optimallashtirish.
Paket yo'qotishini kamaytirish: Paket yo'qotilishi multimediya axborotli oqimlarni sifatli uzatishda muhim muammo bo'lib, undan qutulish uchun quyidagi usullardan foydalanishingiz mumkin:
Qayta-takrorlanishni ta'minlaydigan protokollarni ishlatish, masalan, TCP. QoS-ni sozlash va paketlar yo'qotilishi qatnashchilarini kamaytirish uchun tarmoqni optimallashtirish.Tarmoq vositalarida paketlar yo'qotilishi va yopilgan paketlar qayta tiklash uchun optimallashtirishlar va tartiblashlar mavjud.

Xulosa
Keltirilgan asosiy parametrlar multimediya axborotli oqimlarni sifatli uzatish va tarqatishning muhim ko'rsatkichlari hisoblanadi. Bu parametrlar tarmoq administratorlari va axborot muxlislari tomonidan monitoring qilinadi va optimallashtirish uchun kerakli o'zgartirishlarni amalga oshirishda yordam beradi.

Zamonaviy telekommunikatsiya tarmoqlarida multimedia trafigini tavsiflash va tahlil qilish murakkab va qiyin vazifadir. Ushbu qiyinchiliklarning asosiy sabablari:
- uzatish tezligining keng diapazoni - video oqimlarni uzatishda telefon trafigini uzatishdagi kabi bir necha kbit/s dan yuzlab Mbit/s gacha;
-uzatiladigan multimedia axborot oqimlarining turli statistik xususiyatlari (real vaqtda trafik tarmoq resurslariga qattiq talablar qo'yadi);

• 
  - turli xil tarmoq konfiguratsiyasi, ko'plab texnologiyalar va uzatish protokollari (Gigabit Ethernet, ATM, MPLS va boshqalar);
  
• 
  - uzatilayotgan xabarlarni ko'p darajali qayta ishlash, buning natijasida xizmat ko'rsatish sifati bir necha ishlov berish darajasiga bog'liq.
  

Foydalanilgan adabiyotlar va internet saytlari
1.https://ozlib.com/951622/tehnika/obschaya_harakteristika_multimediynogo_trafika
2.https://www.susu.ru/sites/default/files/dissertation/manakova_disser.pdf
3.poe.com
4.R.I. Isayev, D.X. Ibatova. “Multimedia aloqa tarmoqlari”