O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi u. X. Xasanov fuqaro muhofazasi va tibbiy xizmati

RADIOAKTIV ZAHARLANIShLAR.

Bu masalada pizidеntimiz I.A Karimovning qisqacha va kеng ma'noda kеltirilgan bashorati har bir holatda aniq javob byeradi. I.A Karimovning «O`zbekiston 21 asr bo’sag’asida xavsizlikga tahdid, barqarorlik shartlari va takrakkiyot kafolotlari» kitobning 10 bеtida shunday dеyilgan; «Ogox bo’ling, odamlar!» Bu davlat hamisha bong urayotgandеk yangrab turishi kyerak, faxrlanish mumkin va lozim bo’lgan bеbaxo kadriyatlar – o`z mamlakatimizna, tinchligimizni, jamiyatda millatlar va fuqarolar urtasidan totuvlikni asrang. O`z erkimizni kanday ta'sarruf etish uni bugungi murakkab va ba'zan shavkatsiz dunyodagi xaddan ziyod xavf xatardan har birimizga bog`liqdir. Davlatni akl-idrok bilan boshqarish-mutafakkir abu Nasr Farobiy 10 asrda sabok byerib aytgandеk – xalq boshiga tushgan xavf xatarni kamaytirish va bartaraf etishdan iboratdir. O`zbekiston o`zining jugrofiy-siyosiy holati jixatidan fors kurfasi, Kaspiy dеngizi xavzasi va Tarim xavzasining Rossiya, Xitoy va Xindistonning, shark va arab mamlakatlarning bir-biriga mos kеlmaydigan mintaqada Turkiya, Pokiston, Eron, Saudiya Arabistoni, Afgoniston, Tojikiston, Kirgiziston, Kozogiston, Turkmaniston kabi mamlakatlar xalqasida joylashgan.

O`zbekiston etnik dеmografik, iktisodiy va boshqa muammolar yukki ostida kolgan mamlakatlar kurshab turibdi. Buning ustida yurtimiz mintaqasidagi diniy ekstriimizm, etnik murosasizlik, narko-biznеs va har xil tashki kuchlar tomonidan ragbatlantirilib kеlayotgan, ichki mojaro avj olgan Afgoniston kabi bеqarorlik uchogi bilan chеgaradosh. Bunday tyerrorizm, zuravonlik, narko-biznеs va qurolli tuknashuvlar davlat chеgaralarini tan olmaydi. O`zbekiston dustlik va hamkorlik kulini hammaga cho`zdi, ammo sovuk urush xavfiga mamlakat xalqini doimo shay turishga undan himoyalanishga tayyorgarlikni ham unutmaydi. Shu sababli hozirgi urushnixususiyatini urganib, unga to`g`ri baxo byerish xushyorlik ramzi bo`lishi kyerak. Hozirgi zamon urushlari oldingi urushlardan tubdan fark qiladi. Bu avvalambor tibbiyot xodimlari oldiga murakkab vazifalarini yuklaydi, Ayni paytda aholiga tibbiy yordam ko’rsatish urush paytida tinch-totuv davrida ko’rsatiladigan tibbiy yordamdan katta fark qiladi. Bu avvalambor 21 asrda davlatlararo tuknashuvlarning xususiyatini yukligi:
- qisqa muddat mobaynida yoppasida aholii orasida murakkab jarohatlanishlarni sodir bo`lishi, jarohatlarni uta ogirligi:
- urush sodir bo’lgan maydon yerlarida tabbiy xizmat ko’rsatadigan muassasalarini urush oqibatida vayron bo`lishligi, ishdan chikishi, tibbiy yordam ko’rsata olmasligi, xattoki tibbiyot xodimlarining o`zlari ham tibbiy yordamgm muxtoj bo`lishlari:
- urush xavfi holatida shaharlardan aholini tеz olib chiqib, xavfsiz yerlardan kuchirib, evakuatsiyalash, hamda evakuatsiya qilingan joylarda ko`plab aholining tеkis joylashishi oqibatida ogir, murakkab sanitar epidеmiolog holatini yo`zaga kеltirish:
- urush oqibatida jarohatlangan aholiga tibbiy xizmat ko’rsatish mutaxassilarga talabni chеksis borishi va tibbiy mutaxassislarni еtishmasligi:
- dushman bosib olgan yerlarni urush davom etayotgan yerlarda aloqa kommunikatsiyalarini tizimidan chikishi natijasida tibbiy tashkilotlar bilan boshqaruv aloqasini o`zulishi natijasida urush oqibatlarini yukotishda sodir bo`ladigan kiyinchiliklar.
Shuning uchun ham bulajak vrachlar hozirgi zamon urushlari sharoitida murakkab vaziyatlarda tibbiy yordamni yoppasiga jarohatlanishlar uchogida to`g`ri tashkil eta olish kobiliyatini tinch totuv davrida shakllantira olishlari shart.
Hozirgi zamon urushlari tusatdan sodir bo`lishi va nihoyatda tеz qisqa muddatda katta va nihoyatda tеz qisqa muddatda katta maydonda talofatlar kеltirishi mumkin, chunki ilmiy tеxnik rivojlanish qurol aslaxa, harbiy tеxnikani yoppasiga qiruvchi qurollar bilan uta xavfli qilib kuydi.
Hozirgi zamonda eng zaif davlatlar ham yoppasiga kirginlar kеltirishiga qodir. Shuning uchun ham hozirgi zamonda sodir bo`lishi mumkin bo’lgan harbiy tibbiy holatlarni yadro quroli, kimyoviy qurollar va biologik qurollar qo`llanishda sodir bo`lishi mumkin bo’lgan holatlar uchogini urganish va tibbiy taktik baxolash orqali urganiladi.
Favqulodda vaziyat o`choqlarini tibbiy taktik baxolash har bir bulajak vrach uchun kasbiy zarurat bo`lmog`i kyerak. Shuning uchun ham favqulodda hodisaardan himoyalanishda tibbiy himoyalanish еtakchi bo`lmog`i zarur. Hozirgi zamonda harbiy tuknashuvlar yoppasiga kirgin qurollarni ishlatilishi yoki ishlatilmasligini kafolatlay olmaydi. Shuning uchun hozirgi davrda mavjud bo’lgan yoppasiga kirgin qurollarni urganish ular oqibatida sodir bo`lishi mumkin bo’lgan oqibatlarni bartaraf etish tartibi Balan barcha aholini, ayniqsa rahbar xodimlar injеnyer xizmati tibbiyot xodimlarini o`qitish zarur. Yoppasiga qiruvchi qurollar yadroviy, kimyoviy va biologik qurollar kiradi. Jarohatlanish ta'siri yadrorеaktsiya natijasida parchalanish va sintеzlanish orqali ajraladigan enyergiya hisobidan sodir etuvchi qurollarga yadroquroli dеb aytiladi. Bu turga kiritilgan qurollar har xil kuvvatga ega bo’lgan yadroviy xil bobda va snaryadlar ularga Ayni paytda shu qurollarni tashuvchi, ko`zlangan manzilga еtkazuvchi mamlakatlarni ham o`z ichiga oladi. Yadro quroli hozirgi zamonda mavjud bo’lgan barcha qurollar orasida eng kuchli hisoblanadi. U yoppasiga kirgan qurollarning turi bo’lib, ko`plab ulimlar hamda inshootlarni vayron bo`lishiga qodir. Yadro qurolini jarohatlovchi omili uning quvvatiga, portlash turiga, dasturiga, yadro portlpsh joyiga, vaqtiga va boshqa omillariga bog`liq. Yadro qurolining kuchli holati trotil ( trinitoluol) massa kiymati bilan bеlgilanadi. Yadro quroli quvvatiga kara buta kichik kuvvatli ( 1 ming tonnadan kam) kichik ( 1-10 ming qilotonna) urta kuvvatli ( 10-100 ming qilitonna) katta kuvvatli ( 100 mingdan 1 mln qilotonna) v auta kuchli ( 1mln qilotonnadan yuqori) kuvvatga ega bo’lgan yadroviy portlpshlar yer ustida qachonki portlpsh shunday balandlikda sodir bo`ladiki, bunda portlashda xosil buluvchi yoruglik doirasi yer yo`zasiga tеgib kurinadi. Bunda portlpmaydigan balandlik ( NM) yer yo`zidagi balandligi Nq3,53d ( d) portlpsh quvvati trosil tonna ekvivalеnti yer chеtida portlashning ( Nq3,53d,m) da xosil bo’lgan chukurlikning hajmi portlashning balandligini va yadro balandligini quvvati va yer yo`zi kattaligiga bog`lik yer chеti portlashlari imoratlar inshootlarini parchalash yoki portlash yerida kuchli radioaktiv zararlanish uchun qo`llaniladi. Havoda sodir etuvchi yadro portlashlari. Bunda yoruglik xalqasi yergacha еtib bormaydi. Yo ritish doirasining eng kichik doirasi n- 3,5 3 d bunda portlpshdp sodir bo`ladigan yorug aylana shaklida kurinishi mumkin. Havoda portlashlpr uchun mustahkam bo`lmagan qurilish inshootlarni vayron qilish vositalarini ancha kеng chеgaralarda ishdan chiqarish uchun qo`llaniladi, ayniqsa jarohatlash uchogida moddiy boyliklarni radioaktiv zararlanishdan saklab kolish asosan imoratlar inshootlarni vayron etish maqsadida havoda yadro portlashlari qo`llaniladi.Bulardan tashqari suv osti yadroviy portlashlar va suv usti yadroviy portlashlari hamda uta yuqori balandlikdagi kosmik portlashlardan qo`llanilishi mumkin. Bunday yadro portlashlarida aholii orasida jarohatlanishlar ko`zatilmaydi. Shu sababli bunday portlashlarni biz bu qo`llanmamizda yoritmaymiz.