O'zbekiston respublikasi

Bozor segraentatsiyasining asosiy tamoyillari

Korxonaning raqobat kurashida g‘olib chiqishi bozor segmentlari qanchalik to‘g'ri tanlanganligiga ham bogiiq bo‘ladi. Bunda bozomi segmentlashning m e’zonlarini bilish zarur. Quyidagi bozor segmentining asosiy me’zonlari va ulaming tavsifi keltiriladi:

1. Segmentning miqdoriy o‘lchamlari. Segment miqdorining o‘lcha- mi deganda, bozor sig‘imi qancha potensial iste’molchilar borligi va ular qanday maydonlarda yashashlari tushuniladi. Bular asosida korxona qanday ishlab chiqarish quvvatiga ega boiishlari va sotish tarmog'ining hajmini belgilab oladilar.


133

2. 
   egmentning muhimligi. Segmentning muhimligi deganda u yoki bu iste’molchilar guruhining bozor segmentida qanday o ‘rin egallab turganligi tushuniladi. Korxona ana shu segmentning o ‘miga qarab faoliyatini tashkil etishi zarur bo‘ladi.
   
3. 
   Segmentning foydaliligi. Segmentning foydaliligi deganda korxo- naning m a’lum bir segmentda ishlashi uning qanday rentabellik dara­ jasini ta’minlashi tushuniladi. Korxona u yoki bu bozor segmentining foydaliligini baholashda foyda me’yori, qo‘yilgan kapital hajmida daro- madning hissasi, aksiya dividendlarining miqdori va boshqa iqtisodiy ko‘rsatkichlardan foydalanadi.
   
4. 
   Segmentning samaradorligi. Segmentning samaradorligi korxona­ ning mazkur tanlangan bozor segmentida ishlash tajribasi, mazkur segmentda ishlovchi xodimlaming mahsulotni siljitishga qanchalik tay- yor ekanligi kabi ko‘rsatkichlar bilan baholanadi.
   

Umuman olganda, bozomi segmentlash korxonaning muayyan bo­ zorda samarali faoliyat ko‘rsatishining muhim omillaridan biri hisob­ lanadi.
Kompaniya bir nechta segmentlami qamrab olishi uchun quyidagi omillami hisobga olish kerak:

1. 
   Kompaniyaning resurslari
   
2. 
   Mahsulot bir xillik darajasi
   
3. 
   Mahsulot hayot siklining bosqichi
   
4. 
   Bozoming bir xillik darajasi
   
5. 
   Raqobatchilaming marketing strategiyalari
   

Jahon amaliyotida bozorda assortimentn segmentatsiyasining 7 aso­ siy usuli mavjud:

• 
  mahsulot guruhlari bo'yicha;
  
• 
  mahsulotning asosiy xususiyatlari;
  
• 
  mahsulot hajmi bo‘уicha;
  
• 
  mahsulotni qadoqlash turi bo‘yicha;
  
• 
  ishlab chiqaruvchi bo'yicha;
  
• 
  narx segmentlari bo‘yicha;
  
• 
  shuningdek bir nechta parametrlaming kombinatsiyasi.
  

Bozoming maqsadli segmentini aniqlagandan so‘ng, kompaniya raqobatchilar mahsulotlarining xususiyatlari va imijini o‘rganishi va o‘z
134
mahsulotining bozordagi o ‘mini baholashi kerak. Raqobatchilaming pozitsiyalarini o‘rganib chiqib, kompaniya o‘z mahsulotlarini joylashti- rishga qaror qiladi. Y a’ni, bozorda mahsulotning raqobatbardosh mav- qeini ta’minlash. Aytishimiz mumkinki, mahsulotni tanlangan bozorda joylashtirishni maqsadli segmentlarini topishning mantiqiy davomi, chunki bozoming bitta segmentida mahsulotning pozitsiyasi mijozlar- ning boshqa segmentda qanday qabul qilishidan farq qilishi mumkin. Mahsulotning bozordagi o ‘mini belgilovchi omillar nafaqat narxlar va sifat, balki ishlab chiqaruvchi, dizayn, chegirmalar, xizmat ko'rsatish, mahsulot imiji va ushbu omillarning nisbati ham ta’sir qiladi. Bu yerda yuzaga keladigan asosiy muammo, agar xaridor ushbu mahsulotni nisbatan yuqori narxga ega boigan o‘rta sifatli deb tasniflasa. Bunday muammolami hal qilish uchun joylashishni aniqlash marketing miksdan unumli foydalanish zarur, kompaniya xaridorlar uchun yaratilgan mahsulotlar to‘g ‘risida tahlil qilayotganligini ularga taklif qilishimiz kerak, shunda ular taklif etilayotgan mahsulotni o ‘zlarining ideallariga moslashtiradilar. Tabiiyki, m aium ot berishda iste’molchining aldanishi va noto‘g ‘ri m a’lumotga ega boiishi mumkin emas, u mahsulotning o ‘ziga xos xususiyatlariga asoslanishi kerak. Segmentatsiyalashning eng samarali shakllaridan biri bu mijozlarni mahsulotni qidirayotgan imti- yozlariga qarab tasniflashdir. O.Yankelovich37 soatlar sotib olishda kerakli imtiyozlarga asoslanib segmentlashni qoiladi. Uning so‘zlariga ko‘ra, "xaridorlaming taxminan 23 foizi soatni eng past narxlarda sotib olishgan, qolgan 46 foizi esa chidamlilik va umumiy sifat omillarini hisobga olgan holda, 31 foizi esa biron bir muhim voqeani ramziy eslatma sifatida sotib olgan." Yillar davomida eng taniqli soatlar kom- paniyalari deyarli o ‘z e’tiborlarini uchinchi segmentga qaratib, qimmat- baho soatlar ishlab chiqarish va ularni zargarlik do‘konlarida sotishni rejalashtirdi. Firma "Yu. S. Time ’’dastlabki ikki segmentga e ’tiborini qaratishga qaror qildi, Timex soatlarini yaratdi va ularni faol savdo do'konlarida sotishni boshladi. Kompaniya tomonidan qabul qilingan segmentatsiya strategiyasi uning dunyodagi eng yirik soatlar kompa- niyasiga aylanishiga yordam berdi.
Bozor segmentatsiyasi, odatda, mavjud va potensial mijozlardan tashkil topgan, keng iste’molchini yoki biznes bozorini iste’molchilar-


17 Cm. Daniel Yankelovich. «New Criteria for M arket Segmentation». — Harvard Business Review, M arch-April 1964, p. 85.
135
ning kichik guruhlariga (segmentlar sifatida) birlashgan umumiy xususi- yatlarga asoslangan holda boiish jarayoni hisoblanadi.

3.