Krit – Mikenda mil.avv. 3 – 2 ming yilliklarda – chiziqli YOzuv mavjud bo’lgan, “A” va “B” chiziqli xatga ega bo’lgan. Bu YOzuvni 1953 yilda ingliz olimlari Ventris va CHadvik “B” chiziqli Krit YOzuvlarini o’qishga muvaffaq bo’lgan.
Etrusk, Osk, Lotin YOzuvlari mil.avv. VIII – VII asrlarda yaratilgan.
“Avesto” (qat’iy qonunlar ma’nosida) miloddan avvalgi IV –asrda to’planib , 21 ta kitob qilinadi , matnlarga yozilgan tafsirlar “Zand” deb ataladi , Xorazm zaminida kitob xolatiga keltirilgan.
“Avesto” ning ayrim qismlarini Fransuz olimi A.Dyuperron tarjima qilishga muvaffaq bo’lgan.
“Avesto”ga ko’ra Markaziy Osiyodagi ijtimoiy tuzum: Mil.avv. I – ming yillik boshlarida aholi 4 guruxga bo’lingan :
1.Koxin (ruxoniylar);
2.Jangchilar;
3.Dehqonlar;
4.Xunarmandlar;
“Avesto”ga ko’ra ma’muriy tuzilish: Nmana – Katta patriarxal oila (mahalla);
Vis – urug’ jamoasi (qishloq);
Varzana – hududiy qo’shnichilik jamoasi (tuman);
Zantu – qabila (viloyat);
Dahyu – qabilalar ittifoqi (davlat);
Finikiyada mil.avv. IX asr oxiri VIII asr (X asr) boshlarida 25 ta belgidan iborat Yozuv kashf etildi. Yozuv islox qilinib 22 ta belgiga tushirildi. Bu Finikiya Yozuvi deb ataldi. Er.avv.2 ming yillik oxirlarida Suriyada 29 belgidan iborat, Finikiyada esa 22 xarfdan iborat alifbo kashf etlgan, dunyo alifbolari asosan Finikiya alifbosidan kelib chiqqan.
Finikiya alifbosi asosida Oromiy Yozuvi Eron Ahamoniylari YOzuvi va Parfiya Yozuvi G’arbiy Osiyoda kelib chiqqan.
Oromiy Yozuvi asosida mil.avv. III-II asrlarda So’g’d Yozuvi shakllandi,bu YOzuv qoldiqlari Panjikent yaqinidagi Qal’ai Mug’dan (1932 yil topilgan,74 ta so’g’dcha, 2 ta Xitoycha, 2 ta Arabcha, 1 ta Turkcha), Sharqiy Turkistonning Turfon shahri yaqinidan,Samarqanddagi Afrosiyob yodgorligidan topilgan.
