O‘zbekiston respublikasi xalq ta’lim vazirligi farg’ona viloyat xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

2. Kompyuter grafikasi turlari:

3. Nuqtali, fraktal va vektorli grafika tushunchalari

Kompyuter grafikasida 30 dan ortik tasvirlarni saklovchi fayl formatlari mavjud. Bu formatlar fakat nuktali yoki vektorli yoki 3 ulchovli tasvirni saklashi, baьzi xillari esa uchalasiga tegishli grafik maьlumotlarni saklashi mumkin.

TIFF (Tagged Image File Format) format yukori saviyadagi nuktali tasvirlarni saklash uchun muljallangan (kengaytirmasi TIF). U keng tarkalgan formatlar sinfiga oid bulib kupchilik grafik dasturlar bilan ishlay oladi. Uning rangni tushunish dianazoni katta.
PSD (Photo Shop Document) Adobe Photo Shop dasturining shaxsiy formati (kengaytirmasi PSD) bulib xisoblanadi. Nuktani tasvirini saklovchi kuchli format, rangni 48 razryadli kodlashtirishga, rang chikarish va xar xil rang modellarini uzida saklay oladi. PCX formati PC PaintBrush dasturining nuktali tasvirlarini saklash uchun yaratilgan (kengaytmasi PCX). Tasvirning rang taratish xakida maьlumotni, xar xil rang modellarini uzida saklay ololmaganligi uchun xam ishlatiladi.
Windows Bitmap. Windows muxitning nuktali tasvirlarini saklash uchun muljallangan (kengaytmasi BMP). Windows muxitdagi barcha dasturlar tomonidan kullanilishi mumkin.
GIP (Graphics Interchange Format). Fiksirlangan sondagi ranglar tasvirlarni yukori darajada sikish imkoniyatiga ega (kengaytmasi GIF). SHuning uchun internetda mashxur formatlardan biri.
PhotoCD. Format razrabotan firmoy Kodak dlya xraneniya tsifrovыx rastrovыx izobrajeniy vыsokogo kachestva (rasshirenie imeni fayla . PCD). Sam format xraneniya dannыx v fayle nazыvaetsya Image Pac. Fayl imeet vnutrennyuyu strukturu, obespechivayuщuyu xranenie izobrajeniya s fiksirovannыmi velichinami razresheniy, i potomu razmerы lyubыx faylov lishь neznachitelьno otlichayutsya drug ot druga i naxodyatsya v diapazone 4-5 Mbayt. Kajdomu razresheniyu prisvoen sobstvennыy urovenь, otschitыvaemыy ot tak nazыvaemogo bazovogo (Base), sostavlyayuщego 512x768 tochek. Vsego v fayle pyatь urovney – ot Base /16 (128x192 tochek) do Base x16 (2048x3072 tochek). Pri pervichnom sjatii isxodnogo izobrajeniya primenyaetsya metod subdiskretizatsii, prakticheski bez poteri kachestva. Zatem vыchislyayutsya raznosti Base – Base x 4 i Base x 4 – Base x16. Itogovыy rezulьtat zapisыvaetsya v fayl. CHtobы vosproizvesti informatsiyu s vыsokim razresheniem, proizvoditsya obratnoe preobrazovanie. Dlya xraneniya informatsii o tsvete ispolьzovana tsvetovaya modelь YCC.
JPEG (Joint Photograhic Expert Group). format rastrli tasvirlarni saklash uchun muljallangan (kengaytmasi.JPG). Tasvir sifati va faylni sikish darajasi orasidagi munosabatni regulirovka kilish imkoniyatni yaratadi. Sikish usullari «ortikcha» axborotni yukotishga asoslangan, shuning uchun format fakat elektron publikatsiyada ishlatish tavsiya etiladi.
Kompyuter tarakkiyoti yuzlab yangi va oddiy bulmagan atamalarni yuzaga keltirdi. Agar rastrli tasvirlarga oid tushunchalar uzlashtirilgan bulsa, rastrli grafika atamasining ma`nosi tushinarli bulanadi. Rastrlitasvirlar birgalikda tasvir xosil kiluvchi ok va kora rangga buyalgan katakchalar tuplamidan iborat saxifani eslatadi. Piksel - bu rastrli tasvirlarning asosiy elementi. Piksel (pixel - picture element suzining kiskarmasi bulib, tasvir elementini anglatadi) - bu rastr elementi (nukta), ya`ni tasvirning minimal o’lchov birligi bulib, uning rangi va yorkinligini tasvirning bopsha kismlariga boglik bulmagan xolda berish mumkin. Rastrli tasvirlar aynan ana shunday elementlardan tashkil topadi. Kompyuter tasvirlarida piksel atamasi bir necha ma`nolarni anglatadi. Bu kompyuter ekranidagi aloxida nukta, lazerli printerda chop etilgan aloxida nukta yoki rastrli tasvirning aloxida elementi bulishi mumkin. Bu tushunchalar bir xil ma`noni anglatmaydi va shuning uchun ularni aralashtirib yubormaslik maksadida ularni kuyidagicha atash kerak: kompyuter ekranidagi tasvirga murojaat etilganda - video piksel; lazerli printerda xosil kilingan aloxida nuktaga murojaat etilganda – nukta Rastrli tasvirning ixtiyoriy pikseli rangi kompyuterda bitlar kombinatsiyasi yordamida sakdanadi. Demak kancha kup bitdan foydalanilsa, shuncha kup ranglar jilosini olish mumkin. Kompyuterda ixtiyoriy piksel uchun foydalanilgan bitlar soni pikselning bitlar chukurligi deb nomlanadi. Eng oddiy rastrli tasvirlar fakat ok va kora ranglarga ega bulgan piksellardan iborat buladi va shuning uchun bunday piksellardan tashkil topgan tasvir l arni bir bitli tasvirlar deb ataladi. Kulrangga ega bulgan pikselda bitlar mikdori 2 ga teng. 24 bit bilan tasniflanuvchi ranglar, 16 milliondan ortik ranglardan iborat bulib, ular odatda tabiiy ranglar deb ataladi.
Piksellar uz ulchamiga ega bulmaganligi tufayli ular fakat ayrim kurilmalarga, masalan monitor yoki printerga uzatilgandagina uz ulchamiga ega buladi. Rastrli tasvirning xakikiy ulchamlarini yodda sakdash uchun, rastrli grafika fayllari ba`zan rastrning tasvirlash kobiliyatini uzida saklaydi. Tasvirlash kobiliyati - bu berilgan soxada mavjud elementlar mikdoridir. Rastrli grafika xaki da suz yuritilganda, piksel odatda eng kichik element, berilgan soxa esa - dyuym xisoblanadi. SHuning uchun rastrli grafika fayllarining tasvirlash krbiliyatini dyuymlardagi piksel kurinishida berilishi kabul kilingan. Rastrli grafika fayllari kompyuter xotirasini katta mikdorda band etadi. Ayrim rasmlar xotirada ma`lum kismlarni band etuvchi piksellarning mikdori kupligi sababli xotiraning katta kismini egallaydi. Rastrli tasvirning katta mikdorda joy egallashiga asosan uchta fakt ta`sir kursatadi: tasvirning ulchami, ranglarning bit chukurligi va tasvirni sakdashda foydalaniluvchi fayl formati.
Rastrli grafika anik; tasvirlarni samarali namoyish etadi. Dunyo milliardlab kichik ob`ektlardan tashkil topgan bulib, inson kuzi yaxlit jismni tashkil etuvchi ana shu diskret elementlarni kurish uchun aynan moslashgan. Anik; kurinishdan tashkari rastrli tasvirlar boshka ustunliklarga xam ega. Lazerli printer kabi chikarish uskunalari tasvirlarni xosil kilish uchun nuktalar tuplamidan foydalanadi. Rastrli tasvirlarni shunday printerlarda chop etish juda xam engil bulib, kompyuterlarga aloxida piksellarni nuktalar yordamida takdim etishda chikarish kurilmasini boshkarish kulaydir.
Rastrli grafikadan farkdi ravishda vektorli grafikada tasvir ob`ekt, aylana va chizikdarning matematik ifodasi orkali kuriladi. Vektorli grafikaning e`tiborli jixati shundaki, unda ob`ektlar uchun kompyuter buyrukdari va matematik formulalar kombinatsiyasidan foydalaniladi. Bu esa kompyuter kurilmalariga ushbu ob`ektlarning rasmini chizishda kerakli joyda real nuktalarni anikdash va joylashtirish imkonini beradi. Vektorli grafikaning ushbu xususiyati rastrli grafikaga nisbatan kator ustunliklarni berishi bilan bir vaktda uning kamchiligiga x,am sabab buladi. Vektorli grafikani odatda muljalli-ob`ekt grafikasi yoki chizma grafikasi deb atashadi. Aylanalar, chizikdar, sferalar, kublar va shunga uxshash oddiy ob`ektlardan murakkabrok; ob`ektlarni x,osil kilishda foydalaniladi. Vektorli grafikada ob`ektlar turli ob`ektlarning kombinatsiyasidan foydalanish orkali xosil kilinadi. Oddiy ob`ektlarni xosil kilishda oddiy tasvirlashdan foydalaniladi. Tugri chizik;, ey, aylana, ellips va bir xil rangli yoki uzgaruvchan rangli sox,alar - bular ikki ulchamli rasmlar bulib, ulardan detallashtirilgan tasvirlarni yaratishda foydalaniladi. Uch ulchamli kompyuter grafikasida murakkab tasvirlarni xosil kilishda sfera, kub kabi elementlardan foydalanilish mumkin.
Vektorli grafikaning e`tiborli tomoni shundaki, unda tasvirlash oddiy bulib kompyuter xotirasida kichik joy egallaydi. Birok;, batafsil tasvirlangan vektorli ob`ekt uta murakkab bulib, u foydalanuvchi kutgandan boshkacha kurinishda chop etilishi yoki printer vektorli buyrukdarni notugri yoki umuman tushunmasligi tufayli chop etilmasligi mumkin.
Turli vektorli formatlar turlicha ranglar imkoniyatiga eta. Ranglar haqida umuman ma`lumotni uz ichiga olmagan eng oddiy formatlar chikaruvchi kurilmalarning urnatilgan ranglaridan foydalanadi, boshka formatlar esa uttiz ikki bitli ranglar haqida tulik; ma`lumotlarni sakday oladi. Agar fayl rastrli tasvirlarni uzida sakdamagan bulsa, vektorli format kanday ranglar modelidan foydalanishidan kat`iy nazar faylning ulchamiga ta`sir kilmaydi. Oddiy vektorli ob`ektlarda rangning kiymati ob`ektga tulaligicha tegishli buladi. Ob`ektning rangi uning vektorli tasnifi kismida sakdanadi. Vektorli grafikaning eng kuchli tomoni shundaki, u xar kanday chikarish kurilmasining tasvirlash kobiliyatidan foydalanadi. Bu esa vektorli rasmning ulchamlarini uning sifatini yukotmagan x,olda uzgaRtiRish imkonini beradi. Vektorli buyrukdar chikarish kurilmasiga berilgan ulchamDagi ob`ektni zarur bulgan mikdordagi nuktalardan foydalanib chizish x,akida ma`lumot beradi. Boshkacha aytganda, ob`ektni xosil kilishda chikarish kurilmasi kancha kup nuktalardan foydalansa, u shunchalik yaxshi kurinishga ega buladi. Vektorli grafika yana bir ustunlik jixatiga ega bulib, rasmning aloxida kismini boshkalariga ta`sir utkazmagan xolda tax,rirlash mumkin. Rastrli ob`ektlarga ega bulmagan vektorli tasvirlar kompyuter xotirasida nisbatan kichik joy egallaydi. Vektorli rasmlar kompyuterdan chikarish kurilmalari (printerlar)ga uzatiluvchi turli buyrukdardan tashkil topadi. Printerlar uzining shaxsiy mikroprotsessorlariga ega bulib, ular yordamida ushbu buyrukdarni interpretatsiya kilib, krgoz saxifasida nuktalarga aylantirishga xarakat kiladi. Ba`zan ikki protsessor orasidagi alokada yuzaga keluvchi muammolar tufayli printer rasmning aloxida kismlarini chop eta olmaydi. Printer turlariga boglik; ravishda muammolar yuzaga kelishi va bunda toza varok; chikishi, kisman chop etilgan rasm yoki xato sodir bulganligi haqida xabar chikishi mumkin. Bu grafik dasturlarning eng mashhurlariga Adobe Illustrator, Macromedia Freehand, CorelDraw va boshqalar kiradi.
Fraktal grafika xam vektorli grafikaga uxshab matematik xisoblashlarga asoslangan. Fraktal grafikaning asosiy elementi bulib matematik formulaning uzi xisoblanadi, ya`ni kompyuter xotirasida xech kanday ob`ekt sakdanmaydi xamda tasvir fakat tenglamalar asosida kuriladi. Tenglamalardagi koeffitsientlarni uzgartirib, umuman boshka tasvirni olish mumkin.