Oʻzbekiston respublikasining soliq kodeksi (Yangi tahriri) Oʻzbekiston Respublikasining
Yüklə 2,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
192-modda. Foydani taqsimlash usuli
(1-q.) Foydani taqsimlash usuli nazorat qilinadigan bitimning taraflari oʻrtasida ushbu bitimning barcha taraflari tomonidan olingan jami foydaning amalda taqsimlanishini foydani taqqoslanadigan bitimlar taraflari oʻrtasida taqsimlash bilan taqqoslashdan iboratdir. (2-q.) Agar nazorat qilinadigan bitimning (nazorat qilinadigan bir turdagi bitimlar guruhining) taraflari bir vaqtning oʻzida ular bilan oʻzaro bogʻliq boʻlgan shaxslar ishtirokidagi bir turdagi bitimlarning taraflari boʻlsa, ushbu bir turdagi bitimlarning natijalari nazorat qilinadigan bitim natijalari bilan birgalikda baholanadi. Bunda soliq solish maqsadida nazorat qilinadigan bitim va mazkur bir turdagi bitimlar boʻyicha jami foyda nazorat qilinadigan bitim boʻyicha foydani taqsimlash tartibiga oʻxshash tartibda taqsimlanishi lozim. (3-q.) Agar jami foydasi ushbu moddaning qoidalarini hisobga olgan holda taqsimlanishi lozim boʻlgan yuridik shaxslar buxgalteriya hisobiga qoʻyiladigan turli talablar asosida buxgalteriya hisobini yuritsa, foydani taqsimlash usulini qoʻllash maqsadida bunday moliyaviy hisobot yagona hisobga olish talablariga moslashtirilishi kerak. (4-q.) Foydani taqsimlash usulidan, chunonchi, quyidagi hollarda foydalanish mumkin: 1) ushbu Kodeks 186-moddasi birinchi qismining 1-4-bandlarida nazarda tutilgan usullardan foydalanish mumkin boʻlmaganda va nazorat qilinadigan bitimning (nazorat qilinadigan bir turdagi bitimlar guruhining) taraflari tomonidan amalga oshiriladigan faoliyatning sezilarli oʻzaro bogʻliqligi mavjud boʻlganda; 2) nazorat qilinadigan bitim taraflarining mulkida (foydalanishida) rentabellik darajasiga sezilarli taʼsir koʻrsatuvchi nomoddiy aktivlar obyektlariga doir huquqlar mavjud boʻlganda (nomoddiy aktivlar obyektlarining predmeti boʻlgan, mustaqil shaxslar tomonidan amalga oshirilgan bir turdagi bitimlar mavjud boʻlmaganda). (5-q.) Nazorat qilinadigan bitim taraflari oʻrtasida nazorat qilinadigan bitim boʻyicha foyda (zarar) summasini taqsimlash ushbu Kodeks 176-moddasining uchinchi va toʻrtinchi qismlari qoʻllanilishini taʼminlash maqsadida amalga oshiriladi. (6-q.) Foydani taqsimlash prinsiplarini tanlash nazorat qilinadigan bitimning (nazorat qilinadigan bir turdagi bitimlar guruhining) holatlariga bogʻliq boʻladi va nazorat qilinadigan bitim boʻyicha foydani taqqoslanadigan tijorat va (yoki) moliyaviy shartlarda shunga oʻxshash faoliyatni amalga oshirayotgan mustaqil shaxslar oʻrtasida foydani taqsimlashga muvofiq tarzda taqsimlashga olib kelishi kerak. (7-q.) Nazorat qilinadigan bitimning (nazorat qilinadigan bir turdagi bitimlar guruhining) taraflari oʻrtasida foydani taqsimlash foydani taqsimlash usuliga muvofiq holda nazorat qilinadigan bitim (nazorat qilinadigan bir turdagi bitimlar guruhi) boʻyicha olinadigan jami foydaga nazorat qilinadigan bitim (nazorat qilinadigan bir turdagi bitimlar guruhi) taraflari qoʻshgan hissani baholash asosida quyidagi mezonlarga yoki ularning aralashmalariga muvofiq amalga oshiriladi: 1) nazorat qilinadigan bitim boʻyicha jami foydaga nazorat qilinadigan bitim taraflari tomonidan amalga oshiriladigan funksiyalarga, ular tomonidan foydalaniladigan aktivlarga va qabul qilinadigan iqtisodiy (tijorat) tavakkalchiliklarni qabul qilishiga mutanosib ravishda; 2) nazorat qilinadigan bitimda foydalanilgan kiritilgan sarmoyadan olingan daromadni nazorat qilinadigan bitim taraflari oʻrtasida mutanosib ravishda taqsimlashda; 3) taqqoslanadigan bitim taraflari oʻrtasida foydani taqsimlashga mutanosib ravishda. (8-q.) Nazorat qilinadigan bitim taraflari oʻrtasida foydani taqsimlash usuli qoʻllanilganida jami foyda yoxud bunday bitim barcha taraflarining qoldiq foydasi taqsimlanadi. (9-q.) Ushbu moddaning maqsadida nazorat qilinadigan bitim barcha taraflarining tahlil qilinayotgan davr uchun operatsion foydasining summasi tahlil qilinayotgan bitim barcha taraflarining jami foydasi deb eʼtirof etiladi. (10-q.) Ushbu moddaning maqsadida qoldiq foyda (zarar) quyidagi tartibda aniqlanadi: dastlab ushbu Kodeks 186-moddasi birinchi qismining 1-4-bandlarida koʻrsatilgan usullar asosida, nazorat qilinadigan bitimning (nazorat qilinadigan bir turdagi bitimlar guruhining) har bir tarafi uchun bozor narxlari oraligʻi asosida ushbu taraf uchun hisob-kitob qilingan foyda (zarar) aniqlanadi. Bunda bitimning har bir tarafi uchun ushbu taraf amalga oshiradigan vazifalar, u foydalanayotgan aktivlar, qabul qilinayotgan iqtisodiy va tijorat tavakkalchiliklari inobatga olinadi; soʻngra nazorat qilinadigan bitim boʻyicha jami foyda (zarar) va nazorat qilinadigan bitimning barcha taraflari uchun sotishdan olinadigan jami hisoblangan foyda (zarar) summasi oʻrtasidagi ijobiy farq nazorat qilinadigan bitim boʻyicha qoldiq foyda deb, salbiy farq esa ushbu nazorat qilinadigan bitim boʻyicha qoldiq zarar deb eʼtirof etiladi. (11-q.) Foydani taqsimlash usuli qoʻllanilishi natijasida nazorat qilinadigan bitimning har bir ishtirokchisi foydasining (zararining) yakuniy miqdori soliqqa tortish maqsadidagi, hisob-kitob qilingan foydaga (zararga) va qoldiq foydaga (zararga) mos keladigan summaga teng deb qabul qilinadi. (12-q.) Jami yoxud qoldiq foydani (zararni) nazorat qilinadigan bitimning taraflari oʻrtasida taqsimlash uchun quyidagi koʻrsatkichlar hisobga olinadi: 1) nazorat qilinadigan bitim tarafi tomonidan nomoddiy aktivlarni yaratishga sarflangan xarajatlarning miqdori; 2) nazorat qilinadigan bitim tarafda band boʻlgan xodimlarning tavsiflari, shu jumladan ularning soni va malakasi (xodimlar tomonidan sarflangan vaqt, mehnatga haq toʻlash xarajatlarining miqdori); 3) nazorat qilinadigan bitim tarafining foydalanishida (tasarrufida) boʻlgan aktivlarning bozor qiymati; 4) amalga oshirilayotgan vazifalar, foydalanilayotgan aktivlar va qabul qilinayotgan iqtisodiy (tijorat) tavakkalchiliklari hamda nazorat qilinadigan bitim boʻyicha sotishlardan amalda olingan foyda (zarar) miqdori oʻrtasidagi oʻzaro bogʻliqlikni aks ettiruvchi boshqa koʻrsatkichlar. (13-q.) Ushbu moddaning oʻn ikkinchi qismida koʻrsatilgan koʻrsatkichlar, basharti ular nazorat qilinadigan bitim boʻyicha haqiqatda olingan foyda (zarar) miqdoriga taʼsir qilsa, eʼtiborga olinadi va ularning taʼsir koʻrsatish darajasiga koʻra eʼtiborga olinadi. (14-q.) Nazorat qilinadigan bitim (nazorat qilinadigan bir turdagi bitimlar guruhi) taraflari oʻrtasida foydani ushbu modda yettinchi qismining 3-bandida nazarda tutilgan mezon boʻyicha taqsimlash mustaqil shaxslar oʻrtasida amalga oshirilgan taqqoslanadigan bir turdagi bitimlar boʻyicha sotishdan olingan foyda (zarar) summasini taqsimlash haqidagi axborot mavjud boʻlgandagina amalga oshiriladi. Nazorat qilinadigan bitim boʻyicha foydani (zararni) taqsimlashning mazkur tartibidan foydalanishga quyidagi shartlarga bir vaqtning oʻzida rioya qilinganda yoʻl qoʻyiladi: 1) nazorat qilinadigan bitim taraflarining buxgalteriya hisobi maʼlumotlari taqqoslanadigan bitimlar taraflarining buxgalteriya hisobi maʼlumotlari bilan taqqoslanadigan boʻlishi yoxud zarur tuzatishlar vositasida taqqoslanadigan turga mos keltirilgan boʻlishi kerak; 2) nazorat qilinadigan bitim taraflari aktivlarining jami rentabelligi taqqoslanadigan bitimlar taraflarining jami rentabelligidan sezilarli tarzda farq qilmasligi yoxud zarur tuzatishlar vositasida taqqoslanadigan turga mos keltirilishi kerak. (15-q.) Agar nazorat qilinadigan bitim tarafining haqiqiy foydasi foydani taqsimlash usuli bilan hisob-kitob qilingan foydadan koʻp yoki unga teng boʻlsa yoxud agar ushbu taraf tomonidan koʻrilgan zarar bunday usul bilan hisob-kitob qilingan zarardan kam yoki unga teng boʻlsa, ushbu tarafda soliq solish maqsadida tegishincha haqiqatda olingan foyda yoxud haqiqatda koʻrilgan zarar qabul qilinadi. (16-q.) Agar nazorat qilinadigan bitim tarafining haqiqiy foydasi foydani taqsimlash usuli bilan hisob-kitob qilingan foydadan kam boʻlsa, soliq solish maqsadida uning uchun bunday usul bilan hisob-kitob qilingan foyda qabul qilinadi. (17-q.) Agar nazorat qilinadigan bitim tarafining haqiqiy zarari foydani taqsimlash usuli bilan ushbu taraf uchun hisob-kitob qilingan zarardan koʻp boʻlsa, soliqqa tortish maqsadida uning uchun bunday usul bilan hisob-kitob qilingan zarar qabul qilinadi. (18-q.) Ushbu moddaning oʻn oltinchi va oʻn yettinchi qismlariga muvofiq soliqqa tortish maqsadida hisobga olingan foydani (zararni) soliq toʻlovchi tomonidan haqiqatda olingan foyda (zarar) bilan taqqoslash asosida, foyda soligʻi soliq toʻlovchining foydasiga (zarariga) tuzatish amalga oshiriladi. (19-q.) Soliqqa tortish maqsadida foydani taqsimlash usuli bilan hisob-kitob qilingan foydani (zararni) ushbu moddaning oʻn beshinchi - oʻn sakkizinchi qismlari asosida qoʻllash, agar bu ushbu holat budjet tizimiga toʻlanishi lozim boʻlgan soliq summasining kamayishiga yoki soliq toʻlovchining zarari summasi oshishiga olib kelmasa, amalga oshiriladi. Yüklə 2,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|