Turkiy yozma adabiyot. X–XII asrlar da Movarounnahr
va Sharqiy Turkistonda turkiy xalqlarning qadimdan davom
etib kelayotgan og‘zaki adabiyoti bilan bir qatorda, yozma
adabiyot yuzaga keladi. Qator yirik asarlar bitildi. Ulardan eng
nodirlari
yusuf Xos Hojibning “Qutadg‘u bilig” ,
Mahmud Koshg‘ariy ning
“Devonu lug‘otit–turk” ,
Ahmad yugnakiyning “Hibat ulhaqoyiq”, Ahmad yassaviy ning
“Hikmat” kabi asar-
laridir.
Bu davr turkiy adabiy tili eski o‘zbek va uyg‘ur tillarining
vujudga kelishida ham muhim bosqich bo‘ldi.
Mahmud az-Zamaxshariy. Abulqosim Mahmud az- Zamax shariy 1075-yil da Xorazmning
Zamaxshar qishlog‘ida
dunyoga kelgan. Ilmga bo‘lgan chanqoqlik uni Buxoro, Marv,
Nishopur, Isfahon, Shom, Bag‘dod, Hirot va Makkada hayot
kechirib, arab tili va adabiyotini, diniy ilmlarni, xattotlik
san’atini, arab maqollari va urf-odatlarini chuqur o‘rganishiga
sabab bo‘ldi. U mintaqa geografiyasiga doir ma’lumotlarni
to‘playdi.
Mahmud Zamaxshariy turli soha ilmlariga oid 50 dan
99
ortiq asarlar yozib qoldirdi. Ayniqsa, uning arab tili fonetikasi
va morfologiyasiga bag‘ishlangan
“AlMufassal” , Qur’oni
karim tafsiriga oid
“AlKashshof” asari musulmon olamida
mashhurdir.
Zamaxshariy “Arab va g‘ayri arablar ustozi”, “Xorazm faxri” kabi sharafli nomlar bilan ulug‘langan. U ko‘p
asarlarini Makkada yozganligi uchun
“Jorulloh” (“
Allohning qo‘shnisi ”) degan sharafli nomga muyassar bo‘ladi.
