O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XV asr boshlarigacha)

Bola sog‘un
da bo‘lgan 
Sharqiy qoraxoniylar
, ikkin-
chisi markazi 
Samarqand
da bo‘lgan 
Movarounnahrdagi 
Qora xoniylar davlati
edi. Bu g‘alabalardan so‘ng 
Ibrohim 
Bo‘ rit egin
“
bug‘roxon
” un vonini olgan. 
Davlat boshqaruvi
.
Qoraxoniylar davlatni viloyatlarga 
bo‘ lib idora qilardilar. Ularni 
eloqxon 
yoki 
takin 
(yoki tegin)
lar boshqarardilar. Hokimlari faqat qoraxoniylar xonadonining 
eloqxon
unvoniga sazovor bo‘lgan a’zolaridan saylanar edi. 
eloqxonlar o‘z nomlari bilan chaqa-tangalar zarb qilar va 
viloyatlarning mustaqilligi uchun intilar edilar. 
Movarounnahr 
eloqxoni
qoraxoniy eloqxonlari orasida katta obro‘ga ega edi. 
U Samarqandda taxtga o‘tirgan. Viloyat boshqaruv ma’mu-
riyatida somoniylar davridagidek boshqaruv mahkamasi bo‘l-
gan. Shaharlar esa shahar hokimi, raislar tomonidan bosh qa-
rilardi. Qoraxoniylar mamlakatda o‘z hukmronligini mus 
tah-
kamlab olishda musulmon ruhoniylari bilan yaqin va do‘stona 
munosabatlar o‘rnatadilar. Bu davrda imomlar, say 
yidlar, 
shayxlar va sadrlarga e’tibor kuchayib, ularning obro‘yi har 
qachongidan ham balandga ko‘tariladi.
Qoraxoniy hukmdorlari garchi bu davrda hali o‘troq ha yot -
ga ko‘chmagan bo‘lsalar ham, dehqonchilik vohalari va sha -
harlarning madaniy ahamiyatini yaxshi anglar edilar. Ular 
Bo-
lasog‘un, Koshg‘ar, Taroz, O‘zgan, Samarqand 
va 
Buxoro 
kabi shaharlarni davlat yoki viloyat poytaxtiga aylan 
tirib, 
shaharlar bilan aloqa bog‘lashga harakat qiladilar.
Qishloq xo‘jaligidagi ahvol.
 
XI asr
da Movarounnahrga 
kirib kelgan ko‘chmanchi chorvadorlar dehqonchilik maydon-
larini toptab, oyoqosti qiladilar. O‘tloq va yaylovlarga ay lan-
tirilgan ekinzorlar qoraxoniylar xonadonining tayanchi hisob-
langan qabilalarning asosiy mulkiga aylantiriladi.
Mahalliy mulkdor dehqonlar bilan chorvador ko‘chmanchilar 
o‘rtasida ziddiyat kuchayib, dehqonlarga qarshi kurash 
keskin tus oladi. Qoraxoniylarning tazyiqi oqibatida mulkdor 
dehqonlar jon saqlash maqsadida o‘z yerlarini tashlab ketishga 
majbur bo‘ladilar.

---

58
Qoraxoniylar hukmronligi davrida mahalliy mulkdor deh-
qonlar yer-suv mulklaridan hamda mamlakatda tutgan siyosiy 
mavqelaridan ajralib, jamiyat hayotida o‘zining ilgarigi o‘rni 
va ahamiyatini butunlay yo‘qotadilar.