Yer egaligi. Mo‘g‘ullar hukmronligi davrida O‘rta Osiyoda
yerga bo‘lgan egalikning
mulki devon, mulki inju, mulki vaqf va
mulk deb ataluvchi to‘rt xil shakli mavjud edi.
Mulklarning kattagina qismi harbiy ma’murlarga davlat
oldidagi xizmatlari uchun hadya qilingan yerlar bo‘lib, ular
suyurg‘ol yerlari deb yuritilardi. Bunday yerlarga ega bo‘lgan
mulkdorlar –
suyurg‘ol egalari barcha soliq va to‘lovlardan
ozod etilardi. Suyurg‘ol yerlari avloddan avlodga meros
tariqasida o‘tardi.
Chig‘atoy ulusining bo‘linishi. Mo‘g‘ul hukmdorlari va
mulk
dorlari o‘rtasida bosib olingan yerlarga nisbatan ikki xil
qarash mavjud edi. Ba’zilari mahalliy zodagonlar, savdogarlar
bilan yaqinlashish, hunarmandchilik, dehqonchilikni rivojlan tirish,
Islom dinini qabul qilish tarafdori edi. Boshqalari esa o‘troqlik va
shahar hayotiga qarshi bo‘lib, shaharlarni bu zib tashlash, bog‘ va
ekinzorlarni o‘tloqlarga aylantirishni istar dilar.
Asta-sekin Chig‘atoy ulusining bir qator xonlari o‘z urug‘-
qabilalari bilan Movarounnahrga ko‘chib kelib, mahalliy aholi
bilan qo‘shilib, o‘troqlashib bordilar. Yettisuvda yashayotgan
mo‘ g‘ullar Movarounnahrga ko‘chib kelganlarni
“qoraunas” (duragay), Movarounnahrda yashayotgan mo‘g‘ullar esa
ularni
“jete” (qaroqchi, talonchi) deb atay boshladilar. Bu
amalda bir-birini haqorat qilish edi. Ular o‘rtasida ziddiyat,
nafrat kuchayib bordi. Oqibatda Chig‘atoy ulusi
XIV asrning 40-yillari da ikkiga bo‘linib ketdi.
Chig‘atoy ulusining Sharqiy Turkiston va Yettisuv qismi
Mo‘g‘uliston deb atala boshlandi.
1348-yil da Chig‘atoy nasli-
dan bo‘lgan
Tug‘luq Temur Mo‘g‘uliston xoni etib ko‘tarildi.
Ulusning g‘arbiy qismi – Movarounnahr mustaqil idora qilina-
digan bo‘ldi.
