O‘zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va 17- son ilmiy tadqiqotlar jurnali

O‘ZBEKISTONDA
 
FANLARARO
 
INNOVATSIYALAR

VA 
17-
SON

ILMIY
 
TADQIQOTLAR
 
JURNALI
20.03.2023
holda asosiy narsa ular o'rtasidagi munosabatlarni ochish emas, balki bu 
harakatlarning o'ziga xos ma'nosidir. 
Bir xil atamalarni qo'shish holatlari uchun yangi arifmetik amalni kiritish 
zarurligini tushunish uchun siz turli xil real vaziyatlardan foydalanishingiz mumkin.
Masalan: o'quvchilardan oshxonada devor yotqizish uchun zarur bo'lgan plitkalar 
sonini hisoblash so'raladi. Devor kvadratlarga bo'lingan to'rtburchaklar shakliga ega. 
O'quvchilar kvadratlarni bittalab sanash usulida harakat qilishni boshlaydilar, lekin 
ular ishning mashaqqatliligini aniqlaydilar. Buni ta'kidlab, o'qituvchi javob topishning 
osonroq yo'lini topish vazifasini qo'yadi. Shundan so‘ng, o‘qituvchi ko‘paytirish belgisi 
yordamida yangi yozuv kiritadi va o‘quvchilardan yozuvlarni moslashtirishni so‘raydi.
Bular: ko'paytirish bir xil hadlar yig'indisini topish deb hisoblanadi. Bolalar qo'shish 
va ko'paytirish o'rtasidagi bog'liqlikni o'rganishlari kerak, mahsulotning har bir 
komponentining ma'nosini tushunishni o'rganishlari kerak. 
Ko'paytirish va bo'lishning jadvalli hollarini bilish, jadvaldan tashqari 
ko'paytirish va bo'lishning asosidir. Bu bilimlar ko‘p xonali sonlarni bir xonali va ko‘p 
xonali songa og‘zaki ko‘paytirish va bo‘lish, qoldiq bilan bo‘lish ko‘nikmalarini 
shakllantirishda, shuningdek, ko‘paytirish va bo‘lishning yozma algoritmlarini 
o‘rganishda zarurdir. Jadval natijalarini tez va to'g'ri takrorlamasdan turib, 
ko'paytirish va bo'lishni og'zaki va yozma ravishda o'rgatish mumkin emas.
Ko'paytirish va bo'lish jadvallarini tuzishdan oldin o`quvchilar ushbu jadvallarni 
tuzishda foydalanadigan hisoblash texnikasining asosi bo'lgan nazariy masalalarni 
o'rganish kerak. 
Bu savollarga quyidagilar kiradi: ko'paytirishning bir xil atamalar yig'indisi 
sifatidagi ma'nosi; to'plamni teng bo'laklarga bo'lish sifatidagi ko'paytirish 
harakatining ma'nosi; ko'paytirishning almashinish xususiyati; komponentlar 
orasidagi munosabat va ko'paytirish natijasi. 
Oʻquvchilar tomonidan jadvalning ongli va mustahkam o'zlashtirilishi faol aqliy 
faoliyat jarayonida sodir bo'ladi. Shuning uchun ishni shunday tashkil qilish kerakki, 
o'quv materiali maktab o'quvchilarining faol harakatlari mavzusiga aylanadi. 
Ko'paytirish va bo'lishning jadval hollarini tuzish va yodlashda turli xil 
yondashuvlar mavjud: 
1. Aksiomatik nazariya ko'paytirishni "darhol ergashish" munosabati yordamida 
ko'rib chiqadi va aksiomalarga asoslanadi. Masalan: 
5 • 1=5 (1 aksioma) 
5• 2=5 • 1+5=10 (2 aksioma ) 
5 •3=5• 2+5=10+5=15 
5 • 4=5• 3+5=15+5=20 
Bu yondashuv boshlang‘ich sinflarda o‘z aksini topadi. 1 ga ko'paytirish qoida 
tariqasida hisobga olinadi: a sonini 1 ga ko'paytirishda siz ko'paytirilgan sonni olasiz.
Yana tushuntiriladiki, a sonini ikkiga ko‘paytirganda, a soni a va 1 ko‘paytmasidan 
katta bo‘ladi, a sonini uchga ko‘paytirganda, a soni ko‘paytmadan katta bo‘ladi. Ushbu 

---