O’zbekistоnning eng yangi tаriхi

3. O'zbekistonda Yoshlarga oid davlat siyosati.
Mamlakatimiz aholisining o'ttiz foizi 14 yoshdan 30 yoshgacha bo'lgan yoshlardir. O'zbekiston Markaziy Osiyodagi eng aholi zich joylashgan respublika bo'lib, ulkan insoniy salohiyatga ega. Mamlakat aholisining qariyb uchdan bir qismi 18 yoshgacha bo'lgan bolalar, 24 foizi 18 yoshdan 30 yoshgacha bo'lgan yoshlardir. Yoshlarning qonuniy huquq va manfaatlarini ta'minlash davlat siyosatining ustuvor yo'nalishlaridan biridir. Uning ta'lim va kasb-hunar egallashi uchun keng sharoitlar yaratilgan. Shu bilan birga, yoshlarning bo'sh vaqtini mazmunli tashkil etish dolzarb masaladir. Yoshlarning ma'naviyati qanchalik baland bo'lsa, uning begona hodisalar va g'oyalarga qarshi immuniteti kuchayadi. O'zbekiston davlat yoshlar siyosati nafaqat ko'p tomonlama bilimlarga ega, balki mustaqil fikr yuritishga, kelajakka jasorat bilan qarashga va Vatanimiz taqdiri uchun mas'uliyatni o'z zimmasiga olishga qodir bo'lgan jismonan sog'lom va ma'naviy yetuk, intellektual boy, barkamol yosh avlodni tarbiyalashga qaratilgan.
O'zbekiston mustaqillikka erishganidan so'ng mamlakatimiz yoshlarini birlashtirish maqsadida "yoshlar Ittifoqi"tashkil etildi. 1996 yilda " yoshlar Ittifoqi "tashkiloti tugatilib, O'zbekiston Respublikasi" Kamolot " yoshlar jamg'armasi tashkil etildi. 2001 yilda "Kamolot" jamg'armasi yoshlar ijtimoiy harakatiga aylantirildi. "Kamolot" boshlang'ich tashkilotlari Qoraqalpog'iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent, ta'lim muassasalari, harbiy qismlar, huquqni muhofaza qilish organlarida tashkil etildi. Ular ixtiyoriy ravishda 14 yoshdan 28 yoshgacha bo'lgan O'zbekiston yoshlarini birlashtirdilar. 2017 yilda ittifoq faoliyati to'xtatildi va "O'zbekiston yoshlar Ittifoqi"tashkil etildi.
Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab birinchi Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida mamlakatimizda yoshlar huquqlarini himoya qilishni kafolatlaydigan huquqiy va institutsional baza yaratildi. "Ta'lim to'g'risida" gi, "Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi to'g'risida" gi, "bola huquqlarining kafolatlari to'g'risida" gi, "jismoniy tarbiya va sport to'g'risida" gi, "voyaga yetmaganlar o'rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning oldini olish to'g'risida" gi qonunlar va boshqa qonun hujjatlari ijrosi natijasida barkamol shaxsni tarbiyalashning yaxlit tizimi yaratildi. Qonunlar yoshlarni zamonaviy o'zgaruvchan jamiyatda hayotga moslashtirish, ta'lim va kasbiy dasturlarni puxta tanlash va o'zlashtirish, jamiyat, davlat va oila oldida o'z mas'uliyatini biladigan fuqarolarni tarbiyalash uchun ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy, psixologik-pedagogik shart-sharoitlar yaratdi. 1997 yilda respublika Prezidentining "Umid" jamg'armasini xorijda iqtidorli yoshlarni o'qitishni qo'llab-quvvatlash to'g'risida " gi Farmoni e'lon qilindi. 1999-yilda qabul qilingan "Zulfiya nomidagi davlat mukofotini ta'sis etish bo'yicha takliflarni qo'llab-quvvatlash to'g'risida" gi Farmon qizlarning adabiyot, madaniyat, san'at, ilm-fan va ta'lim sohasidagi iste'dodi, salohiyati va imkoniyatlarini namoyish etish uchun keng imkoniyatlar ochib berdi va tajribali mutaxassislar va haqiqiy rahbarlarni shakllantirish uchun zamin yaratdi.
2016-yil 14-sentabrda qabul qilingan "yoshlarga oid davlat siyosati to'g'risida" gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni uning mazmun-mohiyatini belgilab, jamiyat hayotining barcha sohalarini isloh qilish va modernizatsiya qilishning ustuvor yo'nalishini tanlab oldi. Yangi qonunning maqsadi – huquqiy asoslarni yanada takomillashtirish, yagona qonun hujjatlarida yoshlar siyosatini shakllantirish va amalga oshirishning tashkiliy-huquqiy mexanizmlarini tizimlashtirish, qonunning bevosita harakatini ta'minlashdan iborat. Qonunda davlat yoshlar siyosati davlat tomonidan amalga oshiriladigan va yoshlarning intellektual, ijodiy salohiyatini ijtimoiy shakllantirish va rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratishni nazarda tutadigan ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy va huquqiy chora-tadbirlar tizimi sifatida tavsiflanadi.
Yoshlarga oid davlat siyosatining asosiy prinsiplari yoshlarning uni amalga oshirishdagi ishtiroki, ochiqligi va shaffofligi, yoshlar tashabbuslarini qo'llab-quvvatlash va rag'batlantirish, ma'naviy, axloqiy va madaniy qadriyatlarning ustuvorligi, shuningdek, yoshlarning kamsitilishiga yo'l qo'ymaslik belgilangan.
1991-yil 20-noyabrda qabul qilingan "O'zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosati asoslari to'g'risida" gi qonundan farqli o'laroq, qabul qilingan qonun bir qator yangi qoidalarni nazarda tutadi. Birinchidan, u zamonaviy talablarni hisobga olgan holda ustuvor yo'nalishlarni belgilab berdi: ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va boshqa huquq va manfaatlarni ta'minlash, yoshlarning arzon va sifatli ta'lim olishi, uning jismoniy, intellektual va axloqiy rivojlanishiga ko'maklashish, ishga joylashish va bandlik uchun shart-sharoitlar yaratish, qonunlarga, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat ruhida tarbiyalash, axloqiy asoslarga, radikalizmga, zo'ravonlikka va shafqatsizlikka putur yetkazadigan harakatlardan himoya qilish, iqtidorli bolalar va yosh oilalarni, yoshlar sportini rivojlantirish va boshqalar.
Ikkinchidan, markazda va joylarda yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshiruvchi hamda amalga oshirishda ishtirok etuvchi organlar va muassasalarning vazifa va vakolatlari, shuningdek, ularning bu boradagi mas'uliyati belgilab olindi. Ushbu organlarga ta'lim, sog'liqni saqlash, madaniyat, sport, mehnat va boshqa sohalarda yoshlarning huquq va qonuniy manfaatlarini ta'minlashga qaratilgan normativ-huquqiy hujjatlar talablarining so'zsiz bajarilishini ta'minlash, huquqiy savodxonlikni oshirish, yoshlar o'rtasida huquqbuzarliklarning oldini olish bo'yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish, jamoat tashkilotlari bilan hamkorlik qilish kabi vazifalar yuklatilmoqda.
Uchinchidan, qonunning qoidalari, shuningdek, yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishda jamoat, avvalo, yoshlar tashkilotlari, fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari va ommaviy axborot vositalarining roli va o'rnini kuchaytirishga qaratilgan. Fuqarolik jamiyati institutlarining davlat venalari va boshqa dasturlarni ishlab chiqish va ijro etish, sog'lom va barkamol yosh avlodni tarbiyalash, yoshlarning ijtimoiy hayotdagi o'rni va faolligini oshirish, ushbu sohadagi qonun hujjatlari va davlat dasturlari talablari bajarilishi ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirish bo'yicha tadbirlarni tashkil etish va o'tkazish bo'yicha majburiy ishtirokining huquqiy mexanizmlari belgilab berilmoqda.
To'rtinchidan, yoshlarni himoya qilish va qo'llab-quvvatlash bo'yicha amaldagi chora-tadbirlar mustahkamlab qo'yilgan:
- huquqiy va ijtimoiy kafolatlar-huquq va erkinliklarni ta'minlash, bepul tibbiy xizmat ko'rsatish va umumiy ta'lim, davlat grantlari doirasida oliy ta'lim olish shartlari va kafolatlari, bandlik, mehnat sohasida imtiyozlar berish, uy-joy qurish va sotib olish uchun imtiyozli kreditlar ajratish, kam ta'minlangan yosh oilalarni moddiy qo'llab-quvvatlash, dam olish va dam olish;
— iqtidorli yoshlarni davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash-mukofotlar, stipendiyalar, ta'lim grantlari berish, sport maktablari, tanlovlar, musobaqalar, ko'rgazmalar, konferentsiyalar, seminarlar tashkil etish, iqtidorli yoshlarning ta'lim dasturlariga kirishini ta'minlash, yosh olimlar va mutaxassislarga sharoit yaratish va boshqalar.
Ushbu qonunning qabul qilinishi O'zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asosiy prinsiplari va yo'nalishlarini belgilash imkonini beradi, bu esa uni amalga oshirish, tashkiliy-huquqiy va institutsional chora-tadbirlar kompleksini qabul qilish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Yangi qonun yoshlar siyosati sohasida davlat boshqaruvini takomillashtirishga, bu jarayonda ishtirok etayotgan har bir sub'ekt vakolatlarini mustahkamlashga qaratilgan. Shu bilan birga, qabul qilingan hujjat O'zbekistonda yoshlarning har tomonlama rivojlanishini rag'batlantiradigan, uni mamlakat iqtisodiy o'sishining lokomotivi bo'lgan xususiy tadbirkorlikka jalb etadigan qo'shimcha davlat kafolatlarini kengaytirdi va o'rnatdi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan uch yildan kamroq vaqt ichida O'zbekiston davlat yoshlar siyosatida yoshlarni har tomonlama qo'llab-quvvatlash bo'yicha amaliy choralar Ko'rildi. Xususan, davlatimiz rahbarining uchta qonuni, o'nlab farmonlari, qarorlari va farmoyishlari hamda hukumat qarorlari qabul qilindi. 2017-yil 30-iyun kuni "Kamolot" harakati qurultoyida prezident ishtirokida tuzilmani O'zbekiston yoshlar Ittifoqiga aylantirish to'g'risida qaror qabul qilindi. Endi bu kun yoshlar kuni sifatida keng nishonlanmoqda.
YOshlаrgа оid dаvlаt siyosаtini tаkоmillаshtirish bоrаsidа tub burilish yuz bеrdi. Хаbаringiz bоr, 2017 yilning 30 iyunь kuni “Kаmоlоt” yoshlаr ijtimоiy hаrаkаtining IV qurultоyi bo’lib o’tdi. Undа O’zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti SHаvkаt Mirziyoеv qаtnаshib, nutq so’zlаdi. Dаvlаtimiz rаhbаri yoshlаr siyosаtini chuqur tаhlil etib, bu bоrаdа yangichа ishlаsh printsiplаrini bаyon qilib bеrdi. “Kаmоlоt” yoshlаr ijtimоiy hаrаkаti YOshlаr ittifоqigа аylаntirildi. Bundаn buyon 30 iyunь YOshlаr kuni sifаtidа bаyrаm qilinаdigаn bo’ldi.
Ko’p o’tmаy O’zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining “YOshlаrgа оid dаvlаt siyosаti sаmаrаdоrligini оshirish vа O’zbеkistоn yoshlаr ittifоqi fаоliyatini qo’llаb-quvvаtlаsh to’g’risidа”gi (05.07.2017 y) Fаrmоni qаbul qilindi. Bоshqа ko’p qоnunоsti hujjаtlаridа hаm yoshlаrni ijtimоiy fаоllikkа undаydigаn, ulаr hаyotini yaхshilаshgа qаrаtilgаn tаrtib-qоidаlаr bеlgilаndi.
Ish bilan bandlik muammosi, o'z navbatida, yoshlarni buzg'unchi kuchlarning ta'siri ostida bo'lish xavfini oshiradi, noqonuniy migratsiya oqimini oshiradi. Prezidentimizning 2018 - yil 27-iyundagi farmoniga muvofiq "Yoshlar-kelajagimiz" Davlat dasturining amalga oshirilishi ularning biznes tashabbuslari, startaplari, g'oyalari va loyihalarini qo'llab-quvvatlash va qo'llab-quvvatlash, mehnat bozorida talab yuqori bo'lgan mutaxassisliklar va biznes yuritish ko'nikmalarini o'rgatish, umuman ijtimoiy-iqtisodiy faollikni oshirish orqali yoshlarning bandligini ta'minlashga qaratilgan. Shu maqsadda O'zbekiston yoshlar Ittifoqi huzurida "Yoshlar – kelajagimiz" jamg'armasi, uning tuman va shahar filiallari tashkil etildi.
Prezident Shavkat Mirziyoyev 2019-yil fevral oyida Sirdaryo viloyatiga tashrifi chog'ida yoshlarni tarbiyalash va tarbiyalash hamda xotin-qizlar bandligini oshirish uchun qo'shimcha shart-sharoitlar yaratishga qaratilgan beshta tashabbusni ilgari surdi, deb xabar qildi davlatimiz rahbari matbuot xizmati. Ular quyidagilarni taklif qiladilar: 1) yoshlarning musiqa, san'at, adabiyot, teatr va boshqa san'at turlariga qiziqishini kuchaytirish; 2) yoshlarni sport bilan ta'minlash, buning uchun zarur shart-sharoitlar yaratish; 3) aholi va yoshlar tomonidan kompyuter texnologiyalari va internetdan samarali foydalanishni tashkil etish; 4) yoshlar ma'naviyatini yuksaltirish, kitobxonlikni keng targ'ib qilish; 5) xotin-qizlar bandligini ta'minlash.
Prezident Shavkat Mirziyoyev 2020-yil 30-iyun kuni O'zbekistonda yoshlarga oid davlat siyosatini tubdan isloh qilish va yangi bosqichga ko'tarish chora-tadbirlari to'g'risidagi farmonni imzoladi. Farmonda O'zbekiston yoshlar ishlari agentligi, uning hududiy boshqarmalari va tuman (shahar) bo'limlari tashkil etildi. Prezidentning agentlik faoliyatini tashkil etish to'g'risidagi qaroridan kelib chiqib, yangi idora yoshlarga oid davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish, turli yo'nalishlarda yoshlar salohiyatini rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratishga qaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy va huquqiy chora-tadbirlarni tizimli amalga oshirish bo'yicha davlat boshqaruvi organi hisoblanadi.