O’zbekistоnning eng yangi tаriхi

3.O'zbekiston Respublikasi xalqaro reytinglarda.

S&P. S&P-ga ko'ra, mamlakatlar reytingi dunyodagi eng mashhur reyting agentliklaridan biri bo'lib, "katta uchlik" (Moody's va Fitch bilan birga). Standard & Poor's kompaniyasi dunyoning davlatlariga qisqa va uzoq muddatli kredit reytingini berish bilan shug'ullanadi, bu esa davlatlarning to'lov qobiliyatini aks ettiradi. Standard & Poor's xalqaro kredit reytinglari miqdori global (xalqaro) moliyaviy bozorlar ishtirokchilarining ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladi. Ushbu o'lchov bo'yicha baholashlar emitentlarning ishonchliligini va dunyoning turli mamlakatlaridagi majburiyatlarini solishtirishga imkon beradi. Fitch Ratings xalqaro reyting agentligi O'zbekistonga "BB -" (spekulyativ xususiyatlarga ega bo'lgan talabga javob majburiyatlar) darajasida xorijiy va milliy valyutadagi emitent (RDE) defaultining uzoq muddatli reytingini, har ikki valyutadagi qisqa muddatli reytingni - "B"ni berdi. Reyting bo'yicha prognoz barqaror.

OECD versiyasi bo'yicha mamlakatlar reytingi. Iqtisodiy Kooperatsiya rivojlanish tashkiloti ( OECD) - rivojlangan mamlakatlarning xalqaro iqtisodiy tashkiloti bo'lib, vakillik demokratiyasi va erkin bozor iqtisodiyoti tamoyillarini tan oladi. Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) 2019 yilda mamlakatning kredit xavfi darajasini tasniflashda O'zbekistonning pozitsiyasini yaxshilagan. OECD ma'lumotlariga ko'ra, O'zbekiston klassifikatsiyasining yangi versiyasida 6-chi guruhdan 5-chi guruhga o'tdi. OECD maxsus qo'mitasi kategoriyalar bo'yicha 200 dan ortiq mamlakatlarni ajratib turadi. OECD a'zo mamlakatlarning eksport va kredit agentliklarini o'z ichiga olgan qo'mita har bir mamlakatning miqdori va sifatini chuqur tahlil qilish bilan yiliga bir marta 1 guruhiga (mamlakatning eng yuqori xavf darajasi) 7 guruhiga (mamlakatning eng past xavf darajasi) ko'ra tasniflanadi. MDHga ko'ra, Rossiya 4 guruhiga kirgan, Ozarbayjon va Qozog'iston 5 guruhida, boshqa mamlakatlarning aksariyati esa 6 va 7 guruhlarida.
Ta'kidlash joizki, Braziliya, Turkiya, Serbiya va Vyetnam kabi rivojlanayotgan mamlakatlardan O'zbekiston bilan birga 5-guruhda.
FitchRatings bo'yicha mamlakatlar reytingi. Fitch Ratings dunyodagi eng mashhur reyting agentliklaridan biri bo'lib, "katta uchlik" (Moody's va S&P bilan birga). FitchRatings global kredit bozorlarini mustaqil va istiqbolli kreditga asoslangan baholash, analitik tadqiqotlar va ma'lumotlar bilan ta'minlaydi. Ushbu o'lchov bo'yicha baholashlar emitentlarning ishonchliligini va dunyoning turli mamlakatlaridagi majburiyatlarini solishtirishga imkon beradi. 2019 yilda ilk marotaba Fitch Ratings xalqaro reyting agentligi O'zbekistonga "BB -" (spekulyativ xususiyatlarga ega bo'lgan talabga javob majburiyatlar) darajasidagi xorijiy va milliy valyutadagi emitent defoltining (RDE) uzoq muddatli reytingini, har ikki valyutadagi qisqa muddatli reytingni - "B"darajasini berdi. Reyting bo'yicha prognoz barqaror.
1-dan yanvar 2020-dan 86 davlat fuqarolari maxsus hujjatlarni rasmiylashtirmasdan respublikaga kirish huquqiga ega bo'ladilar. E'tiborlisi, O'zbekiston markaziy Osiyo mamlakatlaridan 2 – o'rinni egallaydi.
O'zbekiston har ikki yilda chop etiladigan Jahon bankining logistika samaradorligi indeksi (LPI) bo'yicha 2016-yildan 99-yilga qadar 118-o'rindan 19-o'ringa ko'tarildi. Iel (samarali logistika indeksi) uchun asosiy mezonlar bojxona, infratuzilma, xalqaro transport, logistika, kuzatuv va o'z vaqtida amalga oshiriladi.
Qonun ustuvorligi indeksi (The Ruleof Law Index) - bu global tadqiqot va qonun ustuvorligining universal tamoyillariga asoslangan huquqiy muhitni ta'minlash ko'rsatkichi bo'yicha dunyo mamlakatlarining reytingi. "The World Justice Project" xalqaro nodavlat tashkilotining metodologiyasiga ko'ra, davlat statistika ma'lumotlari va global ekspertlar so'rovining natijalariga asoslangan. Indeks 2010 yilda ishlab chiqilgan va qonun ustuvorligining universal tamoyillariga asoslangan huquqiy muhitni ta'minlash nuqtai nazaridan dunyo mamlakatlarining yutuqlarini o'lchaydi. Ushbu reytingda O'zbekiston 81 o'rinni egallaydi.
Logistika samaradorligi indeksi. O'zbekiston har ikki yilda chop etiladigan Jahon bankining logistika samaradorligi indeksi (LPI) bo'yicha 2016-yildan 99-yilga qadar 118-o'rindan 19-o'ringa ko'tarildi. Iel (samarali logistika indeksi) uchun asosiy mezonlar bojxona, infratuzilma, xalqaro transport, logistika, kuzatuv va o'z vaqtida amalga oshiriladi.
Ma'lumot iqtisodiyoti indekslari bilimga asoslangan iqtisodiyotning rivojlanish darajasini tavsiflovchi kompleks ko'rsatkichdir. Indeks davlatlar tomonidan o'z siyosatidagi muammoli masalalarni tahlil qilish va mamlakatning bilimga asoslangan rivojlanish modeliga o'tishga tayyorligini o'lchash uchun ishlatilishi kerak. Joriy yilda O'zbekiston 146 mamlakatdan 105-o'rinni egalladi.
Ilmiy-tadqiqot faoliyati bo'yicha jahon mamlakatlari reytingi. Ilmiy-tadqiqot faoliyati darajasining ko'rsatkichi mamlakatning ilmiy-texnik rivojlanishining asosiy ko'rsatkichlaridan biri hisoblanadi va taqriz qilinayotgan ilmiy jurnallarda va ilmiy iqtibos indeksi tizimiga kiritilgan nashrlarda chop etilgan ilmiy-tadqiqot maqolalarining umumiy soni sifatida hisoblanadi. Dunyo mamlakatlari ilmiy-tadqiqot faoliyati ko'rsatkichi har yili AQSh milliy ilmiy fondining "Scienceand Engineering Indicators"nomli maxsus hisobotida e'lon qilinadi. 2018 yilda O'zbekiston 195 mamlakat orasida 95-o'rinni egalladi.
Inson taraqqiyoti indeksi (inson taraqqiyoti indeksi) Birlashgan Millatlar tashkiloti taraqqiyot dasturi (BMTTD) tomonidan tuzilgan va Birlashgan Millatlar tashkiloti (BMT taraqqiyot dasturi) ning inson taraqqiyoti bo'yicha maxsus ma'ruzalari doirasida foydalaniladigan dunyo mamlakatlari va mintaqalarida inson taraqqiyotini tavsiflovchi Birlashgan ko'rsatkichdir. Ushbu ro'yxatda O'zbekiston 127 ta mamlakatdan 0,71 ta ko'rsatkich bilan 105 ta o'rinni egallaydi.
Global tinchlik indeksi (Global tinchlik indeksi) dunyodagi mamlakatlarning tinchligini tavsiflovchi, davlat ichidagi zo'ravonlik darajasini va tashqi siyosatining tajovuz darajasini o'lchaydigan keng qamrovli ko'rsatkichdir. Qaysi davlatlar inson hayoti uchun eng xavfsiz (va aksincha - xavfli) deb hisoblanishi mumkinligini ko'rsatadi. U Economist Intelligence Unit (Britaniya Economist jurnalining analitik bo'limi) ni tashkil etish usuli bilan hisoblab chiqilgan. O'zbekiston ushbu reytingda 195 mamlakatdan 102-o'rinni egalladi.
O'zbekiston Legatum Prosperity xalqaro tashkiloti tomonidan tuzilgan va Legatum institutining rasmiy saytida chop etilgan rivojlanayotgan mamlakatlar reytingida 103-o'rinni egalladi. Umuman olganda, to'qqizta pozitsiyaning ko'rsatkichlari o'rganildi: iqtisodiyotning sifati, biznes muhiti, davlat boshqaruvi, shaxsiy erkinlik, ijtimoiy kapital, xavfsizlik, ta'lim, sog'liqni saqlash va atrof-muhit. O'zbekiston ijtimoiy sarmoya va sog'liqni saqlash kabi toifadagi eng yuqori ko'rsatkichlarni, atrof — muhitni muhofaza qilish, davlat boshqaruvi, shaxsiy erkinlik va biznes muhit sohasidagi eng past ko'rsatkichlarni ko'rsatdi.
Mamlakat qaysi reyting va indekslarda pastki bosqichlarda qolmoqda va nima uchun?
Asosan siyosiy-huquqiy reytinglar va indekslarda. Masalan, 191-o'rinni erkin so'z va hisobdorlik indeksi, 184-M - me'yoriy sifat indeksi, 183-M - korrupsiya nazorati indeksi,182-M-qonun ustuvorligi indeksi, 156 - M-Jahon matbuot erkinligi indeksi.
Albatta, so'nggi uch-to'rt yil ichida ushbu sohalarni tartibga soluvchi ko'plab qonunlar qabul qilindi, institutsional o'zgarishlar yuz berdi. Xususan, mamlakatimizda so'z erkinligi, ommaviy axborot vositalarining cheksiz va to'siqsiz faoliyat yuritishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratilgan. O'zbekiston mustaqil bosma ommaviy axborot vositalari va axborot agentliklarini qo'llab-quvvatlash va rivojlantirish jamoat fondi ommaviy axborot vositalarida ommaviy axborot vositalari uchun teng sharoitlar yaratish, ularni yanada rivojlantirish, jurnalistlar va blogerlarni qo'llab-quvvatlash maqsadida tashkil etildi.
Korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi munosabatlarni tartibga solish maqsadida "korrupsiyaga qarshi kurashish to'g'risida" gi qonun qabul qilindi. Ushbu sohada davlat dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirishni tashkil etish, turli organlar va tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirish, jamiyatda korrupsiyaga nisbatan murosasiz munosabatni shakllantirish maqsadida korrupsiyaga qarshi kurashish bo'yicha milliy kengash tashkil etildi. Korrupsiyaning oldini olish va unga qarshi kurashish sohasida davlat siyosatini amalga oshiruvchi O'zbekiston Respublikasi korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi tashkil etildi.
Sohalarda o'zgarishlar munosabati bilan qonunchilikning jadal rivojlanishi ko'plab normalarning paydo bo'lishiga olib keldi, bu esa ayrim hollarda amaldagi qonunchilikka ziddir. Shu bois qonunchilikni tubdan qayta ko'rib chiqish, uni tizimlashtirish, normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish va qabul qilish jarayonlari sifatini oshirish, ijro etilishi ustidan monitoringni takomillashtirish maqsadida norma ijodkorligi faoliyatini takomillashtirish konsepsiyasi ishlab chiqildi.
Biroq, bunday katta ishlarga qaramasdan, indeksdagi ko'rsatkichlar bu borada hali ham kamchiliklarimiz borligini aks ettiradi. Shuning uchun bir qator muhim vazifalar aniqlandi. Avvalo, korrupsiyaga qarshi kurashish bo'yicha O'zbekiston Respublikasining uzoq muddatli strategiyasini ishlab chiqish zarur.
Respublikaning siyosiy-huquqiy reytinglar va indekslarda pastroq pozitsiyalarga ega bo'lishining yana bir sababi: ikkinchisi asosan jamoatchilik fikri va xalqaro ekspertlarning xulosasi asosida shakllanadi. Bundan tashqari, reyting tashkilotlari so'rovi faqat fuqarolik jamiyatining mustaqil institutlari (nodavlat notijorat tashkilotlari) bilan hamkorlikda amalga oshirilayotganini inobatga olish lozim. Buning sababi respublika miqyosida bunday tashkilotlarning kichik soni va ular tomonidan olib borilayotgan tadqiqot ishlarining cheklangan salohiyati kabi omillar bo'lishi mumkin.