O‘zgaruvchan tok elektr mashinalari

Asinxron dvigatelning ishlash printsipini elektromagnit mexanizmi asosida tushuntirish mumkin.
Ikki kutbli takasimon magnit o‘zgarmas n₀ tezlik bilan A-A₁ uk atrofida aylanmokda, deb faraz qilaylik . Magnitning kutblari urtasiga B-B₁ …ukda aylanadigan baraban-rotor joylashtirilgan. Magnit maydonning kuch chiziqlari rotorning a,b,c,…h sterjenlarini kesib o‘tib, unda ea,eb…eh… E.YU.K larni hosil kiladi.
Bu sterjenlar buylab ia,ib…ih uyurma toklar yunaladi.

Bu uyurma toklar bilan doimiy magnitning magnit maydonining o‘zaro ta’siri natijasida diskni aylantiruvchi kuch hosil bo‘ladi. Lents qonuniga asosan xar qanday induktsion tok uni hosil qilgan sababga qarshilik kiladigan tomonga karab yo‘nalgan bo‘ladi. Shu sababli diskda hosil bulgan uyurma toklar magnitning aylanishini tuxtatishga intiladi, lekin tuxtata olmaganidan disk magnitga ergashib aylana boshlaydi. Bunda diskni aylanish tezligi magnit maydonning aylanish tezligidan doimo kam bo‘ladi. Agar biror sabab bilan bu tezliklar tenglashib kolganda edi, diskni kesib utgan magnit maydon okimlari o‘zga rmagan, natijada unda xech qanday uyurma toklar hosil bo‘lmagan va nixoyat, diskni aylanma xarakatga keltiruvchan kuchlar vujudga kelmagan bular edi.
Asinxron dvigatellarda aylanuvchi doimiy magnit urniga aylanuvchi magnit maydoni olinadi: bu maydon statorning uch fazali chulg‘amidan uch fazali o‘zgaruvchan tok utganda hosil bo‘ladi.
Statorning aylanuvchan magnit maydoni rotor chulg‘ami simlarini kesib o‘tib, ularda E.YU.K induktsiyalaydi. Agar rotor chulg‘ami uchlari biror qarshilik orqali yoki o‘zaro kiska tutashtirilsa, bu induktsion e.yu.k. rotor chulg‘amida tok hosil kiladi. Rotor chulg‘amida tok hosil kiladi. Rotor chulg‘amidagi tok bilan stator chulg‘amining aylanuvchi magnit maydonining o‘zaro ta’siri natijasida hosil bulgan aylantiruvchi moment rotorni aylanish xarakatga keltiradi.
Rotorning aylanish tezligi doimo stator magnit maydonining aylanish tezligidan kichik bo‘ladi.
Agar biror paytda rotorning aylanishlari soni statorning aylanishlari soniga teng bulib koladi, deb faraz kilinsa, bu paytda rotor chulg‘amining simlarini stator maydonining magnit chiziqlari kesmaydigan bulib koladi va rotorda tok bulmaydi. Bu holda aylantiruvchi moment nolga bulib kolib, rotorning aylanish tezligi stator maydonining aylanish tezligiga nisbatan kamayib ketadi.
Bu kamayish valdagi nagruzka momenti bilan motordagi ishkalanish kuchlari momenti yig‘indisiga teng bulgan tormozlash momentini muvozanatlovchi moment hosil bulguncha davom etadi.
Asinxron dvigatelning tuzilishi.
Asinxron dvigatel ikkita asosiy kismdan: stator ... va rotor.. . dan iborat. Elektr dvigatelining statori ayrim pulat listlardan yigiladi. Statorning ichki sirtidagi pazlarda stator chulg‘amlari joylashgan bo‘ladi.
Elektr dvigatelining rotori ham pulat listlardan yigilib bu listlar valga maxkamlangandir.
Rotorning pazlarida mis sterjinlar joylashgan bulib ularning uchlari bir-biri bilan mis xalkalar yordamida ulangan va «beliche koleso»( olmaxon gildiragi) deb atalgan chulg‘amni hosil kiladi.
Rotorida bunday chulg‘am bulgan asinxron dvigatel kiska tutashtirilgan rotorli dvigatel deb yuritiladi.
Asinxron dvigatellardan birining tarmokka ulanishi quyidagi rasmda ko‘rsatilgan.

Uch fazali asinxron elektr dvigatelning stator chulg‘ami sodda holda bir-biriga nisbatan 1200 burchakka siljitilgan uchta g‘altak dan tuzilgan. Bu g‘altak lar yulduz yoki uchburchak shaklida ulanadi va uch fazali tok tarmogiga kushiladi. Uch fazali tok stator chulg‘amlaridan uta turib, dvigatelning magnit maydonida aylanuvchi magnit oqimini vjudga keltiradi.