O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

Key words:
term, synonymy, antonymy, polysemy, lexicon, linguistic research, terminological units. 
 
Terminologiya adabiy tilning yozma va og‘zaki 
shakllarga ega bo‘lgan, ilmiy va ishlab chiqarish-texnika 
sohasidagi mutaxassislarning nutq amaliyotiga xizmat qiluvchi 
quyi tizimlaridan birini tadqiq qiladi[1]. Adabiy tilning ushbu 
quyi tizimi ko‘plab ilmiy uslub, ilmiy-texnik uslub, ishlab 
chiqarish uslubiyati, sanoat tili, sohaviy til, texnik til va b. shu 
kabi tushunchalarni qamrab oladi. So‘nggi yillarda “muayyan 
maqsadlar qaratilgan til” birikmasi termin sifatida barcha 
sohalar, xususan, investitsiya terminologiyasiga bag‘ishlangan 
tadqiqotlarda faol qo‘llanila boshadi. Tilshunoslar, jumladan, 
terminologlar tomonidan faol qo‘llaniladigan “muayyan 
maqsadlar qaratilgan til” (keyingi o‘rinlarda - MQT) 
tushunchasi o‘z tarixiga ega. 
Xalqaro ilmiy muloqat vositalari masalasi 20-asrning 
o‘rtalarida ilmiy va ilmiy-texnikaviy ma’lumotlar almashinuvi 
deyarli barcha mamlakatlarni qamrab olgan bir paytda dolzarb 
va ahamiyatli desak xato qilmagan bo‘lamiz. Biz N.B. 
Gvishianining so‘zlariga qo‘shilgan xolda bilan “ilmiy 
ma’lumotni uzatish masalasi, xususan, muayyan bilim 
sohasida muloqot qiluvchi olimlarning suhbat jarayonida turli 
tillardan foydalanishi murakkab vaziyatni keltirib chiqaradi. 
Natijada, terminologik birliklarni maxsus lug‘atning bir 
tizimidan boshqasiga mutanosib tarzda o‘tkazish zarurati 
paydo bo‘ladi. Garchand xalqaro ilmiy aloqaning asosiy 
vositasi sifatida bitta til (masalan, ingliz tili) qo‘llanilsada, 
ushbu murakkab vaziyatga munosib yechim bo‘la 
olmayotganligini kuzatishimiz mumkin[2]. 
Terminologiya tarixini o‘rganar ekanmiz, bir necha 
o‘n yilliklar davomida sohaviy muloqotga xizmat qiluvchi til 
quyi tizimi MDX terminologiyasida ham, xorijiy terminlarda 
ham ko‘plab turli xil tushuncha va terminlarning paydo 
bo‘lishiga asos bo‘ldi. Bir muncha vaqt davomida har bir 
mamlakat ushbu til quyi tizimi uchun o‘ziga xos belgiga ega 
edi. 
N.B. Gvishiani 
ta’kidlaganidek, 
“tobora 
ortib 
borayotgan ilmiy sohalarning tabaqalanishi natijasida yuzaga 
keladigan xalqaro ilmiy muloqotga bo‘lgan ehtiyojning ortishi, 
umumiy tildan farqli o‘laroq muayyan maqsadlar qaratilgan til 
(«language for specific purposes») tushunchasining zaruriy va 
tabiiy ravishda turli mamlakat olimlari tomonidan ommaviy 
tan olinishiga olib keldi. Yevropada
tibbiyot, huquq, ta’lim, 
investitsiya 
va b. shu kabi inson faoliyatining turli sohalarida 
qo‘llaniladigan, “