O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

Tahlil va natijalar
. Terminologik lug‘atlar asosan
qaysi manbalar orqali boyib boradi. Nemis tilida soha 
lug‘atlari lotin va yunon tillaridan kirib kelgan o‘zlashgan 
so‘zlar qatlami hisobiga boyiydi. Terminologik lug‘atlardagi 
terminlar umumadabiy lug‘at ichidagi so‘zlardan olinadi. 
Ilmiy tadqiqotlar natijasiga ko‘ra hozirgi davr soha tillarida 
xorijiy so‘zlarninig ulushi nisbatan kamroq. O‘zlashgan 
leksikada nafaqat lotin va yunon tillarining, balki shu bilan 
birga ingliz tilining ham ulushi beqiyosligini keltirish 
mumkin. O‘z navbatida ingliz tilida ham lotin tilidan kirib 
kelgan so‘zlar ulushi juda yuqori. Bularni quyida agrar 
terminlari orqali keltirilgan misollar orqali yanada 
aniqlashtiramiz: Der Pächter, die Periode, die Prognose, das 
Basilikum, der Boykott, die Saison va boshqalar. 
Lug‘atlarning yana bir boyish manbai bu terminlarni 
boshqa xorijiy tillardan tarjima qilish yo‘lidir. Chet tilidagi 
so‘zlar maqsadli tilga tarjima qilinadi. Tarjima qilish 
jarayonida ona tilida bilvosita tarjima qilishga yo‘l 
qo‘ymaslik, ona tili imkonyatlaridan keng foydalangan holda 
o‘zbek tilidagi mutonosib terminlarni muqobil varianlarini 
berish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu metoddan nemis 
tilshunosligida qaraganda rus tili tilshunosligida ko‘p 
foydalanilgan. Shuningdek tarjima qilish jarayonida kalkalash 
yoki aralash tarjima shakllari ham uchraydi. Fikrimizni 
quyidagi misollar orqali aniqlashtirdik:das Getreide, die Linse, 
der Ingwer, der Sotier-Misch-Generator va boshqalar. 
Metafara usuli ham soha tillarini boyitadi, yuqorida 
takidlaganimizdek terminlarning umumadabiy til leksikasidan 
kelib chiqib so‘z yasalish formasi bir xil, ammo so‘z 
funksiyasi o‘zgarib yangi ma’no oladi. Bunga misol tariqasida 
hayvonlarning nomlari die Muschel, der Fuchsschwanz, die 
Schnecke hamda asboblar uchun tana belgilarini das Auge, 
der Zahn hamda matematikada das Bündel, der Halm, der 
Keimlarni keltirib o‘tish mumkin.
Soha mutaxassislari fanda yangiliklar kiritadilar yoki 
yangi ixtirolar qiladilar. Ular o‘zlari qilgan ixtirolarga o‘z 
nomlarini berishlari fanda juda ko‘p kuzatiladi va bunday 
holatda leksikani boyishi atoqli otlarni transformasiya qilish 
yo‘li orqali amalga oshadi. Bunga ko‘plab misollar keltirish 
mumkin: Volt, Hertz, Gauss, Parkinsonsyndrom, Diesel, 
Mendeleyev va boshqalar.
Shunday so‘zlar borki, umumadabiy tilda ma’nosini 
tushunish juda oson kechadi, lekin bu so‘zlar soha 
mutuxassislari tomonidan fan taraqiyotida ishlatiladi va bu 
lingvistikada so‘zlarni terminlashtirish orqali soha leksikasini 
boyitadi. Terminlashtirish usuliga ham ko‘plab misollar 
keltirish mumkin: die Gruppe, die Funktion, die Menge, die 
Wärme, die Kurve va boshqalar. Bunday holat har bir tilda 
uchraydi.
Hozirga 
vaqtda 
fan 
va 
ishlab 
chiqarishning 
uyg‘unlashuvi davrida bunga ko‘plab misollar keltirish 
mumkin: xom-ashyo nomlari biogumus, moderna, pfizer, 
mashinasozlikda yangi mashina, traktor turlari Slass, Onix, 
Eicher hamda zamonaviy asbob uskunalarga ko‘plab misollar 
keltirish mumkin.
Har bir tilda bo‘lganligi kabi nemis tilida ham so‘z 
yasalishi orqali soha leksikasini boyishi eng muhimlaridan biri 
sanaladi. Lingvistikada mavjud bo‘lgan so‘z yasalish usullari 
bilan soha leksikasi boyib boradi. Nemis tilida kompozisiya 
(Komposition), 
derivasiya 
(Derivation), 
konversiya 
(Konversion), 
abbreviatura 
(Kurzwortbildung),