Biokimyadan mühazirələr. MƏRuzəÇİ: prof. Yusifov Nazim Məhəmməd oğlu

2. Hormonların təsir mexanizmi vətəsnifatı: Hormonlar toxuma və hücey-
rələrin funksiyalarına seçmə, spesifik təsir edir. Bu isə hüceyrələrdə hormonlara 
birləşəcək spesifik zülal reseptorlarının varlığı ilə əlaqədardır. Həmin reseptorlar 2 
qrupa bölünür. Onlardan bir qrupu plazmatik membranın (hüceyrə örtüyünün 
xarici) səthində yerləşir. Digəri-sitoplazmatik reseptorlar isə hormonla hüceyrənin 
daxilində birləşir. Birinci növ reseptorlar adenilatsiklaza ilə əlaqədar olduğundan 
adenilatsiklaza sistemi adlanır. Hormon (məsələn, prolaktin) zülal reseptoru ilə 
birləşərək hormon-reseptor kompleksini əmələ gətirir. Bu da adenilatsiklazaya təsir 
edib, onu fəallaşdırır. Sonuncu isə ATF-i siklik AMF-ə (ts AMF) çevirir. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

88 
F
F
AMF
ATF
TS



Siklik AMF hədəf hüceyrədə bəzi orqanellaların (məsələn, nüvə) və bir sıra 
spesifik zülalların (məsələn, xromatin zülallarının) fosforlaşmasını sürətləndirən 
fermentləri (nüvə proteinkinazaları: məsələn, fosforilaza) fəallaşdırır. Nəticədə 
hüzeyrədə gen fəallaşır və müvafiq maddənin (məsələn süd vəzi hüceyrəsində) 
kazeinin sintezinə başlanır.
Hormonun (məsələn, adrenalin) seçmə təsiri müvafiq reseptorun quruluşu ilə 
əlaqədardır. Fermentlərin fəallığı siklik QTF və başqa nukleotidlərlə, 
proataqlantinlərlə də tənzimlənir. Bu yolla, yəni adinilatsiklaza sistemi ilə zülal 
(prolaktin, insulin bə s.) və polipeptid (adrenokortikotropin, qlükoqon və s.) təbiətli 
hormonlar, katexolaminlər (adrenalin. noradrenalin) təsir edir. 
Steroid 
hormonları 
(kortikosteroidlər, 
androsteronlar, 
estrogenlər) 
sitoplazma reseptorlarına təsir göstərir. Onlar spesifik zülal-reseptorlarla 
birləşərək, sitoplazmada mitoxondiryalarda və başqa orqanlarda hormon-reseptor 
kompleksi əmələ gətirir. Həmin komplekslər hədəf hüceyrənin sitoplazmasından 
nüvəsinə keçərək, xromosomlardaki xüsusi zülallarla (akseptorlarla) birləşir və 
transkripsiyaya təsir edir. Bu zaman genlər fəallaşır, PHT-nin, o cümlədən mPHT-
nin, müvafiq fermentlərin və başqa zülalların (məsələn, yumurtalıq yolunda 
ovalbuminin) sintezi sürətlənir. Sitoplazmatik zülal reseptoru hormonun təsirinin 
vasitəsi olub bu xassəni yalnız hormonla birləşdikdə, kompleks əmələ gətirdikdə 
qazanır. Göstərilən mexanizimlər hormonların təsirində əsas sayılır. Lakin 
hormonların təsiri ilə mübadilə proseslərinin tənzimində əlavə spesifik amillər də
iştirak edir. 
Hazırda 100-ə yaxın hormon və hormonoid məlumdur. Hormonoidləri 
(histamin, serotonin, bradikinin, renin, qastrinsekretin və s.) toxuma hormonları da 
deyilir. Onlar adi hüceyrələrdə əmələ gəlirlər.
Hormonlar təsirinə görə 2 yerə ayrılır: buraxıcı və icraçı. Buraxıcılara 
hipotalamusun neyrohormonları aiddir. Onlar bəzi daxili sekresiya vəzilərinin 
fəaliyətini tənzimləyir. İcraçı hormonlar isə boy, inkişaf, məhsuldarlıq, çoxalma və 
s-də əlaqədar mübadilə proseslərinə təsir edir. 
Hormonlar kimyəvi təbiətinə, funksiyalarına və əmələgəlmə yerlərinə görə 
də təsnif olunur.
Hormonlar kimyəvi təbiətinə görə 3 əsas qrupa ayrılır: zülal, aminturşuların 
törəmələri və steroid hormonları. Zülal təbiətli hormonlar sadə (somatotropin, 
prolaktin, insulun) və mürəkkəb zülal (tireotropin, liporopin), polipeptid 
(somayostatin, vazopressin, oksitosin) olur. Bəziləri isə aminturşularının 
(böyrəküstü vəzin beyin maddəsinin və qalxanabənzər vəzinin hormonları) 
downloaded from KitabYurdu.org

---

89 
─CH
2
─CH─COOH 
│ 
NH
2 
│ 
J 
J 
│ 
O 
HO─ 
J 
│ 
Üçyodtrionin 
törəmələridir. Steroid hormonları sterinlərdən əmələ gəlir. Aşağıda hormonların 
əmələgəlmə yerlərinə görə təsnifi verilir.