O„zbekiston Respublikasi Sog„liqni Saqlash Vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Psixologiya

ekstravertlik - inson reaksiyasini tashqi ta‟sirga bog`liqligi; 

introvertlik – inson reaksiyasini ichki obrazlar, fikrlar o`tmish va kelajakka 
bog`liqligi; 

emotsional qo`zg`aluvchanlik – emotsional jarayonlarning kechishi va 
tashqi ifodalanishi. 
Yuqorida keltirilgan sifatlardan kelib chiqqan holda, temperament turlariga 
psixologik xarakteristika quyidagi jadvalda berilgan: 
4-shakl 
Asosiy sifatlar 
Holerik 
Sangvinik 
G`legmatik 
Melanholik 
Senzitivlik
Past 
Past 
Past 
Yuqori 
Reaktivlik
Yuqori 
Yuqori 
Yuqori 
Past 
Faollik
Yuqori 
Yuqori 
Yuqori 
Past 
Reaktivlik va faollik
Reaktiv va 
faol 
Og`ir vazmin 
Faol va reaktiv Past faollik o`rta 
reaktilik 
Reaksiya turi
Tezlashgan 
Tezlashgan 
Sekinlashgan 
Sekinlashgan 
Plastiklik
- 
+ 
- 
- 
Rigidlik
+ 
- 
+ 
+ 
Ekstravertlik
+ 
+ 
- 
- 
Introvertlik
- 
- 
+ 
+ 
Emotsional 
qo`zg`aluvchanlik
Yuqori 
Yuqori 
Past 
Sekinlashgan 
Inson asab tizimi bilan bog`liq individual sifatlarni bilish orqali, bevosita 
mehnat va o`qish jarayonlarini har bir inson tomonidan, uning manfaatlariga mos 
tarzda tashkil etish mumkin. Asabga bog`liq bo`lgan tabiiy xususiyatlarni umuman 
o`zgarmas deb bo`lmaydi, chunki tabiatda o`zgarmaydigan narsaning o`zi yo`q. 
V.S.Merlin temperamentning psixologik tasnifi va ularning hayotiy vaziyatlarda 
namoyon bo`lishini boshqarish masalasida ko`p ishlar qilgan.

---

52 
Shuni alohida ta‟kidlab o`tish kerakki, psixik faoliyatning dinamikasi nafaqat 
temperamentga, balki motivlarga, psixik holatlarga, his-tuyg`ularga ham bevosita 
bogliqdir. Psixologik ma‟lumotlarda e‟tirof etilishicha, irsiyat va turmush sharoitlari 
ham temperament tiplari o`rtasidagi tafovutlarning sababchisi bo`lishi mumkin. 
Shundan kelib chiqqan holda temperament tiplarini ko`rib chiqamiz.
Sangvinik - juda faol, qiziquvchan bo`lib, atrog`dagi narsalar, insonlar diqqatini 
tez jalb etadi. U imo-ishoralarni ko`p ishlatib, uning chehrasiga qarab kayg`iyatini 
anglab olish qiyin emas. Juda sezgir bo`lishiga qaramay, kuchsiz ta‟sirni seza olmaydi, 
serg`ayrat, ishchan, toliqmas. Faollik bilan reaktivlik munosabati muvozanatli bo`ladi, 
imtizomli, o`zini tiya biladi va boshqara oladi. Uning xatti-harakati jo`shqin, nutq 
sur‟ati tez, yangilikni tez payqaydi, aql idroki teran, qiziqishlari, kayg`iyati, intilishlari 
o`zgaruvchandir. Ko`nikma va malakalarni tez egallaydi, ko`ngli ochiq, dilkash, 
muloqotga tez kirishadi, uning g`antaziyasi yuksak darajada rivojlangan, tashqi 
ta‟sirlarga xozirjavob. Besabab xoholab kulish mumkin, arzimagan narsaga qattiq 
jahlini chiqarish ko`zatiladi. Barcha narsa faollik va intilish bilan munosabat bildiradi. 
Uning yo`zidan kayg`iyatini bilish mumkin. Diqqatini tez to`playdi. His-tuyg`uga 
beriluvchan. Past ovoz va past yorug`lik qo`zg`atuvchilarni ilg`amaydi. Uzoqvaqt 
ishlab charchamasligi mumkin, ishiga ishtiyoq bilan kirishadi. Tartib intizomli. 
Ekstravert. Fikrlar tezligi juda yuqori. Odamlar bilan juda tez kirishadi, yangi odamlar, 
vaziyat, holatga tez ko`nikadi. Yig`lab turib, kulib yuborish holatlari ko`zatiladi. Tez 
ishga kirishadi va tez sovishi mumkin. Bir yo`nalishda uzoqishlay olmaydi. Va‟da 
berib ba‟zan bajaraolmasligi ham mumkin.