Jamiyat va inson falsafasi ma’ruza rejasi

Ong strukturasining elementi – bu tafakkurdir. Tafakkur – individ bilish faoliyatining 
voqyelikni umumiy va bilvosita aks ettirish bilan tavsiflanuvchi jarayoni. Mazkur jarayon 
narsalarning muhim, tabiiy munosabatlarini ma'lum, his qilingan, eshitilgan narsalar asosida aks 
ettirishni o‘zida ifodalovchi mavhum tushunchalar, mulohazalarning yaratilishi bilan yakunlanadi. 
Fikrlash faoliyati yordamida biz ko‘z bilan ko‘rish va qo‘l bilan ushlash mumkin bo‘lmagan 
narsalarni idrok etamiz. Tafakkur bizga muhim xossalar, aloqalar va munosabatlar haqida bilim 
olish imkoniyatini beradi. Tafakkur yordamida biz sirtdan ichga, hodisadan narsalar, 
jarayonlarning mohiyatiga o‘tishni amalga oshiramiz.
Ong strukturasining elementlari e'tibor va xotira hamdir. E'tibor – bu inson ruhiy 
faoliyatining muayyan ob'ektlarga qarab mo‘ljal olishda namoyon bo‘luvchi shakli. Xotira – bu 
individ miyasida uning o‘tmishdagi tajribasini mustahkamlash, saqlash va gavdalantirishdan 
iborat bo‘lgan ruhiy jarayon. Xotiraning asosiy elementlari eslab qolish, saqlash, gavdalantirish 
va unutish hisoblanadi. Eslab qolishning fiziologik asosini bosh miya po‘stlog‘ida vaqtinchalik 
asab tizimi aloqalarining hosil bo‘lishi va qayd etilishi tashkil qiladi. Asab tizimi aloqalarining 
keyinchalik jonlanishi eslab qolingan materialni gavdalantirish imkoniyatini beradi, bu 
aloqalarning susayishi esa xotiradagi materialning unutilishiga olib keladi.
Insonning sub'ektiv borlig‘ida – o‘zlikni anglash ong strukturasining elementidir. Bu 
insonning o‘zini shaxs sifatida anglab yetish, o‘zining mustaqil qarorlar qabul qilish va shu asosda 
odamlar va tabiat bilan ongli munosabatlarga kirishish, qabul qilingan qarorlar va harakatlar uchun 
javobgar bo‘lish qobiliyatini tushunish jarayonidir. Boshqacha qilib aytganda, o‘zlikni anglash – 
bu o‘z-o‘ziga, o‘zining ma'naviy qiyofasiga, o‘z bilimlari, fikrlari, qiziqishlari, ideallari, xulq-
atvor mo‘ljallari, harakatlari va shu kabilarga yaxlit baho berishdir. O‘zlikni anglash yordamida 
inson o‘z-o‘ziga bo‘lgan munosabatini ro‘yobga chiqaradi, o‘z-o‘ziga his qilishga qodir bo‘lgan 
fikrlovchi mavjudot sifatida baho berishni amalga oshiradi. Bu holda sub'ekt o‘z-o‘zini va o‘zining 
ongini bilish ob'ektiga aylantiradi. Shu tariqa inson o‘z-o‘ziga baho beradigan, shusiz hayotda o‘z 
o‘rnini belgilash va topishga qodir bo‘lmagan mavjudot sifatida namoyon bo‘ladi.
Ong tarkibiy elementlari bir-biri bilan o‘zaro aloqaga kirishadi va ongga inson hayoti 
uchun o‘ta muhim bo‘lgan bir qancha funksiyalarni ta'minlaydi.
Ongning birinchi funksiyasi bilish yoki aks ettirish, ya'ni insonni qurshagan voqyelik 
haqida va uning o‘zi haqida bilimlar olishdir. Bilish faoliyati sifatida anglash jarayoni hissiy, 
obrazli bilishdan boshlanadi va mavhum fikrlash sari yuksaladi. Hissiy (empirik) bilish bosqichida 
rang-barang ashyoviy material to‘planadi va keyinchalik u mavhum fikrlash yo‘li bilan 
umumlashtiriladi. Shu tariqa ong eng muhim hodisalarning mohiyatini anglaydi va ular 
bo‘ysunuvchi ob'ektiv qonuniyatlarni aniqlaydi. Bilish funksiyasi birinchi darajali ahamiyat kasb 
etadi, undan qolgan barcha funksiyalar kelib chiqadi. Mazkur funksiya faol, evristik xususiyat kasb 
etadi, ya'ni ong voqyelikni ildamroq aks ettirish xususiyati bilan tavsiflanadi. 
Ongning bilish funksiyasijamg‘arish funksiyasini belgilaydi. Bu funksiyaning mohiyati shu 
bilan belgilanadiki, bevosita, shaxsiy tajribadan olingan bilimlargina emas, balki zamondoshlar 
yoki o‘tmishdoshlardan olingan bilimlar ham inson xotirasida jamlanadi. Bu bilimlar zaruriyatga 
qarab aktuallashtiriladi, tiklanadi va ongning boshqa funksiyalarini amalga oshirish vositasi bo‘lib 
xizmat qiladi. Inson xotirasi qancha boy bo‘lsa, u optimal qaror qabul qilishi shuncha oson bo‘ladi.