Samarqand davlat arxitektura-qurilish

Tayanch so’z va iboralar: axborottexnologiyalari, zamonaviy axborot texnologiyalari,
shaxs, shaxsning rivojlanishida axborot texnologiyalari roli, pedagogik dasturiy vositalar.
10.1. Shaxsning ta'lim, tarbiyasi va rivojlanishida zamonaviy axborot texnologiyalari va
pedagogik dasturiy vositalari
Multimedia vositalari yordamida shaxsga yo’naltirilgan ta’limni amalga oshirish jarayoni
zamonaviy, ko’ptarmoqli, predmetga yo’naltirilgan multimediali o’quv vositalarini ishlab
chiqishni va foydalanishni talab etadi. Ular tarkibiga keng ma’lumotlar bazasi, ta’lim yo’nalishi
bo’yicha bilimlar bazasi, sun’iy intellekt tizimlari, ekspert-o’rgatuvchi tizimlar, o’rganilayotgan
jarayon va hodisalarning matematik modelini yaratish imkoniyati bo’lgan laboratoriya
amaliyotlari kiradi.
Ta’lim oluvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olish va ularning manfaatdorligini
(motivasiyasini) oshirishga ko’maklashish imkoniyatlariga ko’ra, shuningdek, har xil turdagi
multimediali o’quv axborotlarining uyg’unlashuvi, interfaollik, moslashuvchanlik sifatlariga
ko’ra multimedia foydali va mahsuldor ta’lim texnologiyasi hisoblanadi. Interfaollikning
ta’minlanishi axborotlarni taqdim etishning boshqa vositalari bilan taqqoslaganda raqamli
multimedianing muhim yutuqlaridan hisoblanadi. Interfaollik ta’lim oluvchining ehtiyojlariga
mos ravishda tegishli axborotlarni taqdim etishni nazarda tutadi. Interfaollik ma’lum bir darajada
axborotlarni taqdim etishni boshqarish imkonini beradi: ta’lim oluvchilar dasturda belgilangan
sozlovlarni individual tarzda o’zgartirishi, natijalarini o’rganishi, foydalanuvchining muayyan
xohishi haqidagi dastur so’roviga javob berishi, materiallarni taqdim etish tezligini hamda
takrorlashlar sonini belgilashi mumkin.
Multimedia vositalari har xil ta’lim yo’nalishlari (stillari) uyg’unligida qo’llanilishi va ta’lim
olish hamda bilimlarni qabul qilishning turli ruhiy va yoshga doir hususiyatlariga ega bo’lgan
shaxslar tomonidan foydalanilishi mumkin: ayrim ta’lim oluvchilar bevosita o’qish orqali,
ba’zilari esa eshitib idrok etish, boshqalari esa (videofilmlarni) ko’rish orqali ta’lim olishni va
bilimlarni o’zlashtirishni xush ko’radilar.
Interfaol multimedia texnologiyalari akademik ehtiyojga ega bo’lgan ta’lim oluvchiga
noan’anaviy qulaylik tug’diradi. Xususan, eshitish sezgisida defekti bor ta’lim oluvchilarda
fonologik malakalar va o’qish malakalari o’sishiga, shuningdek, ularning axborotlarni vizual
o’zlashtirishlarini ta’minlaydi. Nutqi va jismoniy imkoniyati cheklanganlarda esa vositalardan
ularning individual ehtiyojlaridan kelib chiqib foydalanishga imkon beradi.
Multimedia vositalari ta’lim berishning samarali va istiqbolli quroli (instrumentlari) bo’lib, u
o’qituvchiga an’anaviy ma’lumotlar manbaidan ko’ra keng ko’lamdagi ma’lumotlar massivini
taqdim etish; ko’rgazmali va uyg’unlashgan holda nafaqat matn, grafiklar, sxemalar, balki ovoz,

---

animasiyalar, video va boshqalardan foydalanish; axborot turlarini ta’lim oluvchilarning qabul
qilish (idrok etish) darajasi va mantiqiy o’rganishiga mos ravishda ketma-ketlikda tanlab olish
imkoniyatini yaratadi.
Bu kabi muammolarni hal etishda AKT sektorining o’ziga xosligi yuqori malakali
mutaxassislarga bo’lgan katta extiyoji bilan ajralib turadi. Hukumat va xususiy tuzilmalar
tomonidan mazkur masalani hal etishga bo’lgan e’tiborga qaramasdan ushbu muammo
O’zbekistonda alohida dolzarblik kasb etmoqda. Masalan, malakali dasturchilar yetishmas-
ligining obyektiv sabablari tor ixtisoslikka yo’naltirilgan dasturchilarni tayyorlash tizimining
yetarlicha emasligi yoki yo’qligi hamda malakali kadrlarning xorijga ketishi deb hisoblanmoqda.