3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

Debet 9430 «Boshqa operatsion harajatlar» 
- 50000 
Kredit 9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» 
- 50000 
Asosiy vositalarni sotishdan ko‘rilgan zararlar, agar bu asosiy vositalar 3 yildan 
kam ishlatilgan bo‘lsa, Soliq Kodeksiga muvofiq (22–modda) foyda solig‘i bo‘yicha 
soliq bazasiga qayta qo‘shiladi.
Agar asosiy vositalar qoldiq qiymat bo‘yicha sotilsa, u holda ham korxona QQS 
to‘lovchi hisoblanmaydi, sotishdan na foyda olingan, na zarar ko‘rilgan bo‘ladi. 
 Asosiy vositalarni likvidatsiya qilishning hisobi. Asosiy vositalar to‘liq 
amortizatsiya qilinganligi yoki qilinmaganligidan qat’iy nazar ekspluatatsiya qilish 
holatini yo‘qotgan bo‘lsa korxona tomonidan likvidatsiya qilinishi mumkin. Buning 
uchun korxona rahbari buyrug‘i bilan likvidatsiya komissiyasi tuziladi. Likvidatsiya 
komissiyasi tarkibiga korxona xodimlaridan tashqari qiziquvchi organlar (hokimiyat va 
boshqalar) vakillari ham kiritilishi mumkin. Komissiya likvidatsiya natijalarini maxsus 
likvidatsiya dalolatnomasi (OS-4 shakl) bilan rasmiylashtiradi. Ushbu dalolatnoma 
likvidatsiya natijalarini buxgalteriya hisobi schetlarida aks ettirishga asos bo‘ladi. 
Asosiy vositalarni likvidatsiya qilishdan korxona zarar yoki foyda ko‘rishi mumkin. 
Asosiy vositalarni likvidatsiya qilishdan ko‘rilgan zararlar ikki turga bo‘linadi: 
1.Asosiy vositalarni amortizatsiyalanmay qolgan qismini qoplashdan ko‘rilgan 
zararlar. 
2.Likvidatsiya qilishga ketgan qo‘shimcha harajatlardan ko‘rilgan zararlar. 
Birinchi tur zararlar amortizatsiyasi to‘liq hisoblanmagan asosiy vositalarni 
likvidatsiya qilish natijasida vujudga keladi. Ko‘rilgan zarar amortizatsiyalanmay qolgan 
(Aq) summadan iborat bo‘lib, u asosiy vositalarning boshlang‘ich qiymatidan (Bq) 
jamlangan amortizatsiyani (Aj) chegirish yo‘li bilan topiladi, ya’ni: 
Aq = Bq – Aj (1) 
Ikkinchi tur zararlarga likvidatsiyani amalga oshirishda sarflangan moddiy 
harajatlar, mehnatga haq to‘lash, ijtimoiy sug‘artaga ajratmalar, turli transport va boshqa 
xizmatlar uchun ketgan harajatlar kiradi. Bu turdagi harajatlar likvidatsiya harajatlari 
(Lx) hisoblanib, ular BXMS № 5 ga muvofiq likvidatsiya qilingan asosiy vositaning 
likvidatsion qiymatini (Lq) topishda hisobga olinadi. Likvidatsion qiymat (Lq) 
likvidatsiyalan olingan aktivlar (La) qiymatidan likvidatsiya harajatlarini (Lx) chegirib 
tashlangandan keyin qolgan qiymatidir, ya’ni: 
Lq = La – Lx
(2) 
Likvidatsiya natijasida ko‘rilgan umumiy zararlar yoki harajatlar (Xl) birinchi tur 
zararlardan (Aq) tugatilgan asosiy vositalarning likvidatsion qiymatini (Lq) chegirish 
yo‘li bilan topiladi, ya’ni: 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

72 
Xl = Aq – Lq (3) 
Asosiy vositalarni likvidatsiya qilish natijasida ko‘rilgan zarar yoki harajatlar 
korxonaning asosiy faoliyatiga bevosita aloqador hisoblanmaydi. Shuning uchun 
likvidatsiya bilan bog‘liq harajatlarni va likvidatsiya natijasida ko‘rilgan zararlarni 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlab chiqarish yoki sotish harajatlariga qo‘shib bo‘lmaydi. Shuning 
uchun likvidatsiya natijalarini aniqlash va hisobga olish uchun schetlar rejasidagi maxsus 
9210 «Asosiy vositalarning chiqimlari» scheti ko‘zda tutilgan. Ushbu schetning debetida 
likvidatsiya qilingan asosiy vositalarning boshlang‘ich qiymati (Bq), likvidatsiya qilish 
uchun qilingan harajatlar (Lx) jamlanadi. Bu schetning kreditida jamlangan amortizatsiya 
(Aj), likvidatsiya natijasida olingan moddiy aktivlarning qiymati (Lq) va likvidatsiya 
natijasida ko‘rilgan umumiy zararni (harajatlarni) hisobdan chiqarish aks ettiriladi. 
Mahsulot (ish,xizmat)ni ishlab chikarish va sotish buyicha harajatlar tarkibi va moliyaviy 
natijalarni shakllantirish tartibi to'g'risida Nizomga muvofiq likvidatsiyadan ko‘rilgan 
zarar korxonaning asosiy faoliyatiga doir bo‘lmagan boshqa turdagi davr harajatlariga, 
bir vaqtning o‘zida foyda solig‘i bazasiga qayta qo‘shiladigan harajatlarga kiritiladi. 
Hisob siyosatida likvidatsiyaga doir harajatlarni va likvidatsiya natijasida ko‘rilgan 
zararlarni harakatdagi qonunlar, BHMS lar va Nizomga mos ravishda yagona tartibda 
ochib berishga erishish uchun ularni qo‘yidagi shartli misolda ko‘rib chiqaylik. 
Aytaylik, korxona avariya holatiga kelib qolgan binoni likvidatsiya qildi. Binoning 
boshlang‘ich qiymati (Bq) – 650000 so‘m. Likvidatsion qiymat ko‘zda tutilmagan. 
Likvidatsiya sanasiga jamlangan amortizatsiya (Aj) – 550000 so‘m. Likvidatsiya 
harajatlari (Lx):qulatish krani xizmati -30000 so‘m, yoqilg‘i sarfi- 3000 so‘m , 
hisoblangan ish haqi harajatlari-20000 so‘m, ijtimoiy sug‘artaga ajratmalar 
- 7740 
so‘m. Likvidatsiya natijasida qabul qilingan va baholangan qurilish materiallari – 95000 
so‘m. 
Likvidatsiya natijalari korxonaning hisob siyosatida qo‘yidagi tarzda yoritilishi 
kerak. 
1. Asosiy vositani boshlang‘ich qiymatini (Bq) hisobdan chiqarish