Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ixtiyoriylik
|
Onglilik – qilmishni obyektiv tomondan tavsiflovchi belgisi sifatida
shaxsning qilmishni sodir qilishni ongli nazorat qilishini, ya’ni shaxsda fiziologik va jismoniy jihatdan bunday nazoratni amalga oshirish imkoniyatining mavjudligini anglatadi. Qilmishni ongsiz ravishda sodir qilish, masalan, uyquda yoki refleks tana harakatlari orqali sodir qilish qilmishning jinoyat-huquqiy ahamiyatini, jinoiyligini istisno qiladi. Shu bilan birga, qilmishni ongsiz ravishda – mastlik holatida sodir etish – ongli ravishda qilmish sodir etish deb baholanadi, chunki u o‘z 159 ixtiyori va ongi bilan mastlik holatiga tushgan. Bu holat JK 56-moddasiga muvofiq, og‘irlashtiruvchi holat deb baholanadi va shaxs umumiy asoslarda jinoiy javobgarlikka tortiladi. Ixtiyoriylik – (qilmishni obyektiv tomonidan tavsiflovchi belgi) qilmishning ong nazorati ostida sodir qilinishida shaxsning qilmishni sodir qilmasdan boshqa xulqni tanlay olishi real imkoniyatining mavjudligidir. Ixtiyoriylik obyektiv belgi bo‘lib, u shaxsning u yoki bu xulqni tanlashida tashqi ta’sirlar ostida yuzaga kelgan yengilmas kuchlarning to‘siq bo‘lmasligida ifodalanadi. Bu holatda ixtiyoriylik subyekt belgilardan farq qiladi, zero ular ijtimoiy xavfli qilmish sodir qilishga qaratilgan ongning ayb shaklini ifodalaydilar. Noixtiyoriylik ham jinoyat sodir qilinishining salbiy belgisi, ya’ni u qilmishning o‘zini va uning jinoyat-huquqiy ahamiyatini inkor qiladi. Ehtiyotsizlik orqasida sodir qilingan jinoyatlarga ham irodalilik xos. Ehtiyotsizlik ortida sodir qilinadigan jinoiy harakatsizlikda kerakli ongli harakatning sodir qilinmasligi to‘g‘risida so‘z boradi. Bu holatda biror obyektga nisbatan shaxsning ruhiy xususiyatlari (e’tibori yoki ongi) qaratilishi imkoniyati va zarurati bor edi. Shu sababli, bu belgi harakatsizlikka ham xos. Bu belgining muhimligini ta’kidlar ekanmiz, qonun chiqaruvchi jismoniy yoki ruhiy zarurat (yoki majburiyat) ortida qonun bilan qo‘riqlanadigan huquq va manfaatlarga zarar yetkazish oxirgi zarurat ekanligi to‘g‘risidagi qoidalarni hisobga olgan holda hal qiladi. Buyruq yoki boshqa vazifani ijro etishda ixtiyoriylik belgisi haqidagi masala ham xuddi shunday hal etiladi. Bu to‘rt belgining birligi obyektiv tomonning elementi – qilmishning har ikki shakliga – harakat va harakatsizlikka ham xos. Harakat inson xulq-atvorining faol shaklini ifodalaydi. Umumiy tushunishga ko‘ra, bu obyektiv olamdagi o‘zgarishlarni keltirib chiqaradigan tana a’zolarining harakati, tashqi ko‘rinishidir. Jinoyat sodir qilinayotganda subyekt voqealar rivojini kutib o‘tirmaydi, balki kutilgan natijaga erishish uchun bevosita voqealar rivojiga ta’sir ko‘rsatadi. 160 Shunday qilib, qilmish xulqning ayrim ko‘rinishlaridan biri bo‘lib, ma’lum motivlardan kelib chiqadi va ma’lum maqsadlarga qaratilgan bo‘ladi. Yüklə 1,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|