Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
XI BOB. BIR QANCHA JINOYAT SODIR ETISH
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bir qancha jinoyat sodir etish
|
344 XI BOB. BIR QANCHA JINOYAT SODIR ETISH 1-§. Bir qancha jinoyat sodir etish tushunchasi va turlari Bir shaxs tomonidan bir vaqtning o‘zida yoki turli vaqtda bir qancha jinoyatlarni sodir etilishi tergov-sud amaliyotida ko‘p uchraydigan hodisadir. Jinoyat huquqida bu hodisa bir qancha jinoyat sodir etish deb nomlanadi. Bir qancha jinoyat sodir etish huquqiy nuqtai nazardan tegishli huquqiy oqibatlarga olib keluvchi jinoyatning muayyan shakllarini aks ettiruvchi jinoiy-huquqiy atama sifatida tavsiflanishi lozim. NOTA BENE ! Bir qancha jinoyat sodir etish – bir shaxs tomonidan bir vaqtning o‘zida yoki ketma-ket tamomlangan yoki tamomlanmagan bo‘lishidan, shaxsan o‘zi yoki ishtirokchilikda sodir etilgan yoki etilmagan bo‘lishidan qat’i nazar, ushbu jinoyatlarni sodir etganlik uchun jinoiy-huquqiy oqibatlar mavjudlik sharti bo‘lganda, ikki yoki undan ortiq har biri jinoyatlarning mustaqil tarkibini tashkil etuvchi jinoiy qilmish sodir etishdan iboratdir. Quyidagi belgilar bir qancha jinoyat sodir etishga xosdir: – JK Maxsus qismining aynan bir moddasida, turli moddalarida yoki moddaning turli qismlarida nazarda tutilgan jinoyatlarning shaxs tomonidan sodir etilishi; – bir qancha jinoyatni tashkil etuvchi qilmishlarning har biri alohida jinoyat bo‘lishi; – shunday jinoiy qilmishlarni sodir etish faktidan kelib chiqadigan jinoiy-huquqiy oqibatlarning mavjudligi (jinoyatlar bo‘yicha sudlanganlik tugallangan yoki olib tashlangan bo‘lsa yoxud ular uchun jinoiy javobgarlik kelib chiqishi istisno qilinadigan bo‘lsa, bu bir qancha jinoyat sodir etishni tashkil qilmaydi). Aybdorning biri JK 14-moddasiga muvofiq, jinoyat deb hisoblanmaydigan va ma’muriy yoki intizomiy huquqbuzarlik sifatida 345 yoxud axloqqa xilof harakat sifatida kvalifikatsiya qilinadigan, ikkinchisi esa jinoyat bo‘lib hisoblanadigan qilmishlari takroran jinoyat sodir etishni tashkil etmaydi. Masalan, mayda bezorilik (MJtK 183-moddasida ko‘zda tutilgan) va bezorilik (JK 277-moddasi) takroran jinoyat sodir etish (shu jumladan, bir qancha jinoyat sodir etish)ni tashkil etmaydi. Bir qancha jinoyat sodir etish aybdor shaxsining ham (shaxsning jinoyatlar sodir etishga, ko‘pincha professional jinoiy faoliyat bilan shug‘ullanishga ko‘proq moyilligini namoyon qiladi), umuman sodir etilgan qilmishning ham (natijada jinoyat huquqi tomonidan qo‘riqlanadigan munosabatlarning kengroq doirasi zarar ko‘radi, jamiyatning boshqa beqaror a’zolarida jazolanmay qolish mumkin degan xomhayol uyg‘otadi, jinoyatlar buzilishi va dinamikasida keng tarqalgan hodisaga aylanadi) ijtimoiy xavfliligi kattaroq ekanligidan dalolat beradi. Bu JK Maxsus qismining ko‘p normalarida aks etgan bo‘lib, bu moddalar sanksiyalarida bir qancha jinoyat sodir etishning turli ko‘rinishlari (shakllari) uchun ko‘proq javobgarlik nazarda tutilgan. Bir qancha jinoyat sodir etishning yuridik mazmuni shundan iboratki, u jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir o‘tkazadi, jazo tayinlashning maxsus qoidalarini (bir necha marta sodir etilganda jazo tayinlash va bir necha hukm bo‘yicha jazo tayinlash) keltirib chiqaradi, javobgarlik va jazodan ozod qilish masalalarini hal qilishga, xususan, yarashuvga (JK 661-moddasi), shartli hukm qilish (JK 72-moddasi), jazoni o‘tashdan muddatidan oldin shartli ravishda ozod qilish (JK 73- moddasi)ga ta’sir ko‘rsatadi. JKning Umumiy qismida bir qancha jinoyat sodir etishning uchta ko‘rinishi (shakli) ajratib ko‘rsatiladi: takroran jinoyat sodir etish, jinoyatlar majmui, retsidiv jinoyat. Bunda mazkur ko‘rinishlarning tasnifi va nisbati to‘g‘risida yuridik adabiyotlarda turli nuqtai nazarlar mavjud. Biroq ularni tadqiq etish mazkur ishimiz doirasidan chetga chiqib ketgan bo‘lar edi. Ta’kidlab o‘tamizki, biz qonun chiqaruvchi tomonidan JKning VIII bobida taklif etilgan tasniflashga qo‘shilamiz. Bunday tasniflash qoidalariga binoan, bir qancha jinoyat sodir etish shakllari takroran jinoyat sodir etish, jinoyatlar majmui, retsidiv jinoyat hisoblanadi. Jinoyat huquqi 346 tegishli huquqiy oqibatlarni, ya’ni jinoyatlarni kvalifikatsiya qilish, jazo tayinlash xususiyatlari, javobgarlik va jazodan ozod qilish xususiyatlarini aynan shu huquqiy tushunchalar bilan bog‘laydi. Bir qancha jinoyat sodir etish turlarining shakllanishiga jinoyatlarning bir xil, turdosh va har xil turlari birlashib ketishi ta’sir o‘tkazadi. Asosiy yoki kvalifikatsiya qilinuvchi muhim yuridik belgilari bo‘yicha to‘la mos tushadigan jinoyatlar bir xil jinoyatlar deb tan olinadi 1 . Masalan, qasddan odam o‘ldirish va o‘ta shafqatsizlik bilan sodir etilgan xuddi shunday odam o‘ldirishni bir xil jinoyat deb topish lozim. Qilmishning kvalifikatsiya qilinishga ta’sir etadigan ikkinchi yo‘l bilan alohida usulda odam o‘ldirish bu jinoyatlarning bir xil ekanligini o‘zgartirmaydi, chunki har ikkala holatda ham jinoyat sodir etish usuli (boshqa odamni hayotdan mahrum qilish), shuningdek, qilmishning boshqa muhim yuridik belgilari (tajovuz obyekti, ayb shakli, subyektning belgilari) bir xildir. Tajovuz obyekti, ayb shakllari bo‘yicha o‘xshash, lekin qilmishning obyektiv tomoni belgilari, uning motivlari va maqsadlariga ko‘ra farqlanadigan jinoyatlar turdosh jinoyatlar hisoblanadi. Masalan, nomusga tegish (JK 118-moddasi) bilan jinsiy ehtiyojni zo‘rlik ishlatib, g‘ayritabiiy usulda qondirish (JK 119-moddasi), talonchilik (JK 166- moddasi) bilan o‘g‘rilik (JK 169-moddasi) turdosh jinoyatlardir. Muhim yuridik belgilari bo‘yicha to‘la farq qiladigan jinoyatlar har Yüklə 1,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|