Reja: Qoziq ishlarining ahamiyati, ular to’g’risida umumiy tushunchalar va turlari
Yüklə 1,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Reja: 1. Qoziq ishlarining ahamiyati , ular to’g’risida umumiy tushunchalar va turlari. 2. Qoziq qoqishning asosiy usullari. 3. Har xil sharoitli qoziq ishlarini bajarish. 4. Qoziq qoqish mexanizmlarining ish unumdorligi. 5. Qoziq ishlarini bajarishda nazorat. Gidrotexnika qurilishlarining o’ziga xos hususiyatlaridan biri murakkab tabiiy sharoitd a bajarilishidir . Ob’yektlarni markaziy aholi yashash joylaridan olisda joylashishi, injenerlik kommunikatsiyalarining hamma joyda ham mavjud bo’lmasligi, geologik, metereologik va gidrogeologik sharoitlarning murakkabligi bilan harakterlanadi. Ko’rsatilg an sharoitlardan kelib chiqib gidrotexnik inshootlar qurilishida qoziqlardan foydalaniladi . Qurilishda qoziqlar tepadan ta’sir etadigan kuchni yerni pastki qatlamlariga o’tkazish uchun qo’llaniladi.. Agarda qoziq yukni o’ziga qabul qilib yerning ma’lum p astki (chuqur joyidagi) qattiq qatlamga o’tkazsa, ya’ni yukning asosiy vazni pastki qatlam asosida tutib turilsa buni ustun qoziq deb tushuniladi (10.1 -rasm,a). Agarda qoziq 311 yukni qabul qilib atrofdagi gruntga, uning ishqalanish qarshiligi hisobiga (atrofi va pastki uchi) o’tkazsa, uni muallaq qoziq deb tushuniladi (10.1 -rasm,b) . 10.1-rasm.Qoziqlarning turlari va qoziqli asoslar: A-ustun qoziq; b-muallaq qoziq; v-qiya qoziqlar; g-qoziqli maydon; d-qoziqlar kusti; e-qoziqni qoqishda uning atrofi gruntini zichlanish sxemasi. Qoziqning o’z atrof grunt ta’sirisiz ko’tarilish mumkin bo’lgan tashqi kuch miqdori uning tutib turish qobiliyati deyiladi . Qoziqning tutib turish qobiliyatiga uning atrofi gruntining zichlanishi ham ta’sir etadi. Inshoot maydoni bo’yicha bir tekisda taqsimlangan qoziqlarni – qoziqli fundament deyiladi. Bunda qoziqlar inshoot fundamenti vazifasi va funksiyasini bajaradi. Qurilish amaliyotida bir nechta qoziqni bir joyga to’plab ishlatish ham ma’lum. Qoziqlar to’p–to’p shaklda ishlatiladi. Bularni qoziqlar kusti deyiladi(10.1-rasm,d). Gorizontal yoki qiya kuchlarni qabul qilish uchun gorizontal yoki qiya qoziqlar qo’llaniladi(10.1 -rasm,v). Bundan tashqari shpunt qoziqlar ham gidrotexnik qurilishida ishlatiladi . Buning uchun qoziqlar qulf moslamasi bilan ishlab chiqariladi. Bir qoziq qoqiladi, uning yondan qiya qilib qoqiladi va shpunt katorlarini hosil qilinadi. Yo’naltirilgan gorizontal ushlab turishni quvvatlovchi va shpunt qatorlarini belgilangan y o`nalishda tutadiganlarini mayak deb tushuniladi. Qurilishda qo’llaniladigan qoziqlarni yasaladigan materiallari bo’yicha quyidagi turlari mavjud: yog’och, temir-beton, metall, beton, grunt va kombinatsiyalashgan 312 Ularning ko’proq tarqalganlari yog’och va temir-beton qoziqlari hamda yog’och va metall shpuntlardir. Ko’rsatilganlardan tashqari tiqib (ya’ni yerga) hosil qilinadigan qoziqlar mavjud(10.2 -rasm). Qoziq ishlari kompleksiga quyidagilar kiradi: qoziqni yasash; ishni bajarish uchun hududni tayyorlash va geodizik belgilash; qurilish maydoniga keltirish, yig’ish, asbobni rostlash va sinab ko’rish; tayyor qoziqlarni qoqish joyiga tashib kelish; quduqni yoki shpunkani botirish (qoqish); qoziqni belgilangan sathda qirqish; jihozlar demontaji. 10.2-rasm.Qoziqni gruntga botirish usullari: a-qoqish(mexanik); b-yuvish; v-titratma botirish; g-titratma qoqish; d- yuvish bilan titratma botirish; e-bosimli titratish; j-burab kiritish. Qoziq yoki shtunt qoqishning amaliyotda quyidagi usullari mavjud: qoqish (mexanik zarba bilan); yuvib (gruntni) kiritish; titratish bilan; titratish -qoqish; bosimli titratish bilan; burab kiritish. 313 Qoziq qoqishda kopr qurilmasidan foydalaniladi. Kopr qurilmasi (10.3 -rasm) qoziq qoqish qurilmasini va qoziqni belgilangan holatda ushlab turish uchun qo’llaniladi. Ular yig’ma yechiladigan tuzilma b o`lib, baza mexanizmi va moslamalari bilan ishlatiladi, asosan bir kovishli ekskvatorlarga almashtiriladigan ishchi jihoz sifatida hamda universal, yarim universal rels bazali va boshqa tuzilmali asos qismli tuzilmalari mavju d. Har qanday kopr qurilmasining asosiy ishchi ko’rsatkichi uning xartum uzunligidir, chunki u qoziq uzunligi va qoqish mexanizmi o’lchamlarini ishlash imkoniyatini belgilaydi. Qiya qoziqlar qiyalanadigan kopr qurilmalari yordamida qoqiladi. Ko’p ish hajmli joylarda yirik o’lchamli katta kopr qurilmalaridan foydalaniladi. Aksincha, kam ish hajmli joylarda ekskvator yoki traktor bazasidagi kopr qurilmalaridan foydalaniladi. Kopr qurilmasi xartumining balandligi, yuk ko’tarish qobiliyati, man yovrli mobilliligi hisobga olinib jamlanadi . Koprning talab etiladigan balandligi (1 0.1) Nk = Ns+1m+ 1ex+ 1 h (10.1) Qoziqni qoqish (mexanik ta’sir bilan) usuli eng ko’p amaliyotda tarqalgan bo’lib, unda qoziqning o’tkirlangan uchi gruntga kiradi. Natijada grunt zarrachalarini atrofga va qisman pastga siljitadi. Qoziqni qoqishda sarflanadigan energiyani miqdori ko’p faktorlarga bog’liq: qoziqning o’lchamlariga, gruntning qurilish hossalariga, qoqish chuqurligi, qoqishning tuzilish ko’rsatkichlari va boshqalar qoziqni qoqish unumdorligiga ta’sir etadi. Granulametrik tarkibi mayda donador zarralardan tashkil topgan gruntlarda qoziqni qoqish osonro q, aksincha bog’lanmagan tarkibida yirik o’lchamli aralashmalar bor gruntlarda qiyinroq bo’ladi. Qoziq qoqishda birlik vaqt ichidagi zarbalar soni yoki qoziqni gruntga kiritishni o’lchov o’tkazish uchun bajarilgan zarbalar seriyasi qoziq qoqish amaliyotida «zalog» deb tushuniladi. Bir zalogda qoziqni botirilishi (yerga kirishi miqdori) «otkaz» deyiladi. «Otkaz» miqdori bo’yicha qoziqning tutib turish qobiliyati baholanadi. Qoziq qoqishni amalga oshiradigan har xil tuzilmali bolg’alar mavjud (10.4 -rasm). Ularning kiritish qobiliyatini harakterlovchi asosiy ko’rsatkichlari bo’lib zarba berish qismining massasi va bir zarbaning energiyasi hisoblanadi. Bu 316 energiya jismning erkin tushish balandligi va siqilgan havo, suv bug’ining ta’siridan, yoqilg’ining yonishidan olinadigan qo’shimcha ene rgiyadan hosil bo’ladi. Qoziq ishlarini quruq joyda yoki suv bosgan joyda bajarishga to’g’ri keladi. Birinchi holatda qoziq ishlari bajariladigan joy mexanizmlarini erkin harakatlanish uchun tekislangan bo’lishi lozim. Agarda tekislash ishlarini bajarish imkoniyati bo’lmasa bunday holatda vaqtinchalik qoziqlarga yoki taxlangan shpallarga o’rnatilgan ko’priklardan foydalaniladi (10.6 -rasm). 324 Bunday inshootlarni tuzilishini jihozlarining og’irlik kuchini hisobga olib bajariladi. Ikkinchi holatda p ioner usulidan foydalaniladi. Bunda suzuvchi koprlardan yoki chuqur bo’lmagan joylarda vaqtinchalik harraklar, vaqtinchalik qoziqlardan foydalanib ish bajariladi. Qalin muz qatlami bor joylarda esa muz ustida yurib ish bajariladi.(10.7-rasm). Kopr alohida yo’l qismlari bo’lgan chana yoki relsda harakatlanishi mumkin. Bunday holatda qoqilgan qoziq ustiga ko’chma yo’l yotqiziladi (10.6 -rasm,a,b. 1 -holat). Koprning 1 -uchastkada ishini bajarish davomida navbatdagi uchastkada 1-uchastkadagidek ish olib boriladi (II-holat). I-uchastkadagi yo’l qismi ko’chirilib III-qismiga o’tkaziladi va shu tartibda ishni davom ettiriladi(10.8 -rasm). Ushbu mexanizmlar ham har qanday mexanizmlar kabi qoziq qoqish qismi bo’yicha) o’lchanadi. Shpuntlar bo’lsa ular qatorining uzunligida yoki chuqurligida o’lchanadi. Shu sababli ish unumdorliklarini m/smena, dona/smena da o’lchanishi qabul qilingan. Qoziqni qoqish davriy qaytalanmaydigan TSiklni tashkil etuvchilar miqdori ustanovkalarning, ishlarning qanchalik darajada mexanizatsiyalashganlik darajasi bilan bog’liq. Koprning harakatlanishi, harakatlanish masofasi, massasi, xizmat ko’rsatuvchining malakasi va tajribasi tsiklga tasir etuvchi elementlar hisoblanadi. Bular amaliyotda o’rtacha 50 foizni tashkil etadi. Shu sababli kopr qurilmasini tanlashda yuqoridagi harakteriga ko’p etibor berish kerak bo’ladi. Qoziq ishlari asosan yopilib ketadagan ish turiga kiradi. Shu sababli ishni bajarishning har – bir bosqichida nazorat ishlarini olib borish kerak bo’ladi. Qoziq ishlarining asosiy hujjatlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi. Asosni geodezik tafsiloti akti, qoziqni qabul qilish yoki un i sinash akti, qoziqni sinov namunasining dinamik va statik nagruzkalar (yuklar) ga tekshiruvi ma’lumotlari, qoziqni qoqish jurnali, qoziqlarni joylashganligi bo’yicha ijro plani. 330 Qoziqni namuna yukiga tekshiruv uning amaliy tutib turish qobiliyatini aniqlash maqsadida o’tkaziladi hamda qoqishda «otkaz» miqdori aniqlanadi. Qoziqni qoqish jarayoni bo’yicha jurnal to’ldiriladi. Unda qoquvchi mexanizm, uning harakteristikasi, hisobiy otkaz 10 zarba uchun ma’lumotlar yoziladi. Qoziqni otkaz miqdori hisobiy miqdorga teng kelmaguncha qoqiladi. Zalog doimiy qiymatiga (kamida uch marta bir xil miqdorga) etmaguncha qoqish davom ettiriiladi. Qoqish jarayoni nol qiymatga uchrasa (qoziq qattiq to’siqqa uchrasa) uni chiqarib olinadi yoki qirqiladi, uning o’rniga uzoq b o’lmagan masofada 1-2 ta qo’shimcha qoziq qoqiladi. Ijro chizmasi qoziqlarning amaliy joylashishini, loyihadan farqini ko’rsatadi. Sezilarli farq bo’lganda qoziqlarni to’g’irlash, sug’urish, qayta qoqish ishlari bajariladi. Qoziqlarning fazodagi holati, tutib turish qobiliyati tekshiriladi. Qoziqni tutib turish qobiliyatini asosan statistik usul bilan aniqlanadi. Buning uchun qoziqka yuk qo’yiladi yoki maxsus domkratlar bilan ta’sir etiladi. Qoziqka qo’yilgan kuchning miqdori b o’yicha uning gruntga ta’sirini o’zgarishi bilan tutib turish miqdori aniqlanadi. Bu ish k o’p mehnat va vaqt talab qiladi. Shu sababli k o’pchilik holatlarda dinamik ta’sir k o’rsatish bilan sinov - nazorat ishlari olib boriladi Yüklə 1,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|