Sanoat ishlab chiqarish korxonalarida asosiy fondlardan

JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS 
http://www.newjournal.org/  Volume–22_Issue-1_February_2023 
181 
quyidagi tartiblarni o‘z ichiga oladi: E’tibor bering, tahlil jarayonida asosiy 
vositalardan boshqa foydalanish, ya’ni olingan va ijaraga olingan asosiy vositalar 
to'g'risidagi ma'lumotlarga e'tibor qaratish lozim. Shu bilan birga shuni yodda tutish 
kerakki, lizing asosida olingan asosiy vositalar korxonaning ishlab chiqarish 
imkoniyatlarini oshiradi, ijaraga olingan asosiy vositalar esa ishlab chiqarish 
imkoniyatlarini pasaytiradi. Korxonaning asosiy fondlarini tahlil qilishning maqsadlari 
quyidagilardan iborat: tarkibiy bo‘linmalarni va umuman korxonani asosiy vositalar 
bilan ta’minlashni belgilash; umumiy va xususiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha asosiy 
vositalardan foydalanish darajasi; ularning o‘zgarishi sabablarini aniqlash; asosiy 
fondlardan foydalanishning mahsulot ishlab chiqarish hajmiga, rentabellikka va 
boshqalarga ta’sirini hisoblash; tashkilotning ishlab chiqarish quvvatlaridan 
foydalanish darajasini aniqlash; zaxiralarni aniqlash, asosiy fondlardan foydalanish 
samaradorligini oshirish. Asosiy vositalarning mavjudligi, tuzilishi va harakatini tahlil 
qilish Asosiy vositalarning tuzilishi va harakatini tahlil qilish jarayonida asosiy 
fondlarga kapital qo‘yilmalarning hajmi, dinamikasi va tuzilishini baholash, asosiy 
funksional xususiyatlarini aniqlash zarur. ishlab chiqarish faoliyati (biznes) 
Korxonaning asosiy vositalarining davr oxiridagi qoldig‘i balans usuli bilan quyidagi 
formula bo‘yicha aniqlanadi: 
Sk \u003d Sn + Sp-Sv
Bu yerda, Sn - davr boshidagi asosiy vositalarning qiymati; Cn - olingan 
(ro‘yxatga olingan) asosiy vositalar; St – nafaqaga chiqqan asosiy vositalar.
Xulosa: 
Rossiya sanoatining texnik va texnologik qoloqligi nafaqat YaIM o‘sishini 
cheklovchi omil, balki korxonalar rentabelligining pasayishiga ham sabab bo‘ladi. 
Asosiy vositalarning haddan tashqari eskirishi ta’mirlash xarajatlari hisobiga mahsulot 
tannarxini sezilarli darajada oshirib yuborishga olib keladi, asbob-uskunalarning 
ishdan chiqishi esa butun texnologik zanjirning to‘xtab qolishiga yordam beradi. 
Korxonalarning asosiy fondlarini samarali qayta ishlab chiqarish o‘zining 
me’yoriy xizmat muddatini o‘tab bo‘lgan mavjud asbob-uskunalarni almashtirish 
uchun etarli bo‘lgan investitsiyalarni to‘plash sharoitida mumkin. 
Asosiy vositalardan foydalanish samaradorligi yiliga (korxona darajasida) ishlab 
chiqarilgan mahsulotning asosiy vositalarning o‘rtacha yillik umumiy qiymatiga 
nisbati sifatida hisoblangan mablag‘larning rentabellik darajasini tavsiflaydi. 
Tarmoqlar darajasida ishlab chiqarish ko'rsatkichi yoki yalpi qo‘shilgan qiymat, 
umuman iqtisodiyot darajasida esa yalpi ichki mahsulot qiymati qo‘llaniladi. 
Aktivlar rentabelligi ishlab chiqarish hajmining dastlabki qiymati bo‘yicha sanoat 
va ishlab chiqarish asosiy fondlarining o‘rtacha miqdoriga bo‘linganligidir. 

---