Universiteti jizzax filiali amaliy matematika fakulteti kompyuter ilmlar a dasturlashtirish kafedrasi

 
8-Amaliy: Worms, Viruses, Spyware, Trojans, zararli dasturlarni aniqlovchi dasturlar 
bilan ishlash. 
Qurt - bu zararli dastur turi bo'lib, u o'zini takrorlash va boshqa tizimlarga tarqatish uchun 
mo'ljallangan, odamlarning o'zaro ta'sirisiz. Mana qurtlarning xususiyatlariga bir nechta misollar: 
O'z-o'zini ko'paytirish: qurtning asosiy xususiyatlaridan biri uning o'zini ko'paytirish va boshqa 
tizimlarga odam ta'sirisiz tarqalish qobiliyatidir. 
Tarmoqning tarqalishi: qurtlar odatda tizimlar yoki dasturiy ta'minotdagi zaifliklardan 
foydalangan holda Internet kabi tarmoqlar orqali tarqalish uchun mo'ljallangan. Tarmoq 
hujumlariga quyidagilar kiradi. Bularga Sniffe va boshqalar kiradi.
Tarmoqdagi axborotga 
masofadan bo’ladigan asosiy namunaviy hujumlarga quyidagicha murojat qilinadi. Tarmoq trafigini 
tahlillash, tarmoqning yolg’on obyektini kiritish, yolg’on marshrutni kiritish, xizmat qilishdan voz 
kechishga undaydigan hujumlar hisoblanadi. 
O'z-o'zidan ko'payish: qurt tizimga zarar etkazgandan so'ng, u odatda zaif tizimlarni 
skanerlash, elektron pochta orqali tarqatish yoki boshqa dasturiy ta'minotdagi zaifliklardan 
foydalanish orqali yuqtirish uchun boshqa tizimlarni qidiradi.
Zaifliklardan foydalanish: qurtlar ko'pincha tizim yoki dasturiy ta'minotdagi ma'lum 
zaifliklardan kirish va tarqalish uchun foydalanadi. 
Resurslarni iste'mol qilish: qurtlar tarmoqli kengligi, xotira va protsessor vaqti kabi katta 
hajmdagi resurslarni iste'mol qilishi mumkin, bu tizim sekinlashishi yoki hatto ishdan chiqishiga 
olib kelishi mumkin. 
Yashirinlik: Ba'zi qurtlar tizimda yashirin qolish va xavfsizlik dasturlari tomonidan 
aniqlanmaslik uchun mo'ljallangan, bu ularni olib tashlashni qiyinlashtiradi. 
Qurtlar jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin, chunki ular keng tarqalgan infektsiyalarni 
keltirib chiqarishi va tarmoqning ishlashi va barqarorligiga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin. 
Tizimlar va dasturiy ta'minotni yangilab turish va himoya qilish uchun zararli dasturlarga qarshi 
dasturlardan foydalanish muhimdir 
Virus o'zini ko'paytirish va boshqa tizimlarga tarqalish uchun mo'ljallangan zararli dastur turi 
bo'lib, ko'pincha zararlangan tizimga zarar yetkazadi. Viruslarni aniqlash va olib tashlash uchun 
antivirus dasturidan foydalanishning bir necha misollari: 
Antivirus dasturini yangilab turing: Antivirus dasturini muntazam yangilab turing, u eng 
so'nggi ma'lum viruslarni aniqlay oladi. 

---

Muntazam skanerlashni amalga oshiring: Mavjud bo'lishi mumkin bo'lgan viruslarni aniqlash 
uchun kompyuterning qattiq diskini va boshqa ulangan xotira qurilmalarini muntazam 
skanerlashni rejalashtiring. 
Haqiqiy vaqtda skanerlashni sozlang: Ko'pgina virusga qarshi dasturlarda real vaqt rejimida 
skanerlashni yoqish imkoniyati mavjud bo'lib, u doimiy ravishda kompyuterni kuzatib boradi va 
shubhali harakat aniqlanganda foydalanuvchini ogohlantiradi. 
Yuklash vaqtida skanerdan foydalaning: Ko'pgina viruslar yashirinib qolishi va kompyuter 
yuklanmaguncha aniqlanmasligi mumkin, shuning uchun ularni aniqlash uchun yuklash vaqtida 
skanerlashni rejalashtirish yaxshidir. 
Bulutli antivirusdan foydalaning: Bulutga asoslangan antivirus xizmatlari tizimni skanerlashi, 
uni eng soʻnggi bulutli maʼlumotlar bazasi bilan solishtirishi va har qanday zararli dastur 
mavjudligini aniqlashi mumkin. 
Bir nechta antiviruslardan foydalaning: Tizimda bir nechta antivirus dasturlari o'rnatilgan 
bo'lsa, kompyuterda mavjud bo'lgan har qanday virusni aniqlash imkoniyatini oshiradi. 
Elektron pochta qo'shimchalari bilan ehtiyot bo'ling: Elektron pochta qo'shimchalarini 
ochishda ehtiyot bo'ling, ayniqsa ular noma'lum jo'natuvchidan kelgan bo'lsa. Qo'shimchalarni 
ochishdan oldin ularni antivirus dasturlari yordamida skanerlash yaxshidir. 
Xavfsizlik devorini yoqilgan holda saqlang: Xavfsizlik devorlari tizimga ruxsatsiz kirishni 
bloklash va virusni oldini olishga yordam beradi. 
Xavfsizlikning huquqiy ta’minoti meyorlari ko’rsatmalari haaqida quyidagilar kiradi. Xalqaro 
huquqiy me’yorlar, milliy huquqiy me’yorlardan iborat. 
Troyan, shuningdek, troyan oti sifatida ham tanilgan, zararli dastur turi bo'lib, u o'zini qonuniy 
dastur sifatida yashiradi, lekin u amalga oshirilgandan so'ng zararlangan tizimga zarar etkazishi 
yoki zarar etkazishi mumkin. Troyanlarni aniqlash va o'chirish uchun zararli dasturlardan qanday 
foydalanish bo'yicha bir nechta misollar: 
Zararli dasturlarga qarshi dasturlarni yangilab turing: Zararli dasturlarga qarshi dasturlarni, shu 
jumladan antivirus va troyanlarga qarshi dasturlarni muntazam yangilab turing, ular so'nggi 
ma'lum troyanlarni aniqlay olishiga ishonch hosil qiling. 
Muntazam skanerlash: Mavjud bo'lishi mumkin bo'lgan troyanlarni aniqlash uchun 
kompyuterning qattiq diskini va boshqa ulangan xotira qurilmalarini muntazam skanerlashni 
rejalashtiring. 
Haqiqiy vaqtda skanerlashdan foydalaning: Ko'pgina zararli dasturlarga qarshi dasturlarda real 
vaqt rejimida skanerlashni yoqish imkoniyati mavjud bo'lib, u kompyuterni doimiy ravishda 
kuzatib boradi va shubhali harakat aniqlanganda foydalanuvchini ogohlantiradi. 
Yuklash vaqtida skanerdan foydalaning: Ba'zi troyanlar yashirinishi va kompyuter 
yuklanmaguncha aniqlanmasligi mumkin, shuning uchun ularni aniqlash uchun yuklash vaqtida 
skanerlashni rejalashtirish yaxshidir. 
Bulutli zararli dasturlarni aniqlashdan foydalaning: ko'plab zararli dasturlarga qarshi xizmatlar 
bulutga asoslangan skanerlashni taklif qiladi. Bu dasturiy ta'minotga tizimni skanerlash, uni 
bulutga asoslangan zamonaviy ma'lumotlar bazasi bilan solishtirish va har qanday zararli dastur 
mavjudligini aniqlash imkonini beradi. 
Bir nechta zararli dasturlardan foydalaning: Tizimda bir nechta zararli dasturlarga qarshi 
dasturlar o'rnatilgan bo'lsa, kompyuterda mavjud bo'lgan har qanday troyanni aniqlash 
imkoniyatini oshiradi. 
Elektron pochta qo'shimchalari bilan ehtiyot bo'ling: Elektron pochta qo'shimchalarini 
ochishda ehtiyot bo'ling, ayniqsa ular noma'lum jo'natuvchidan kelgan bo'lsa. Qo'shimchalarni 
ochishdan oldin zararli dasturlarga qarshi dastur yordamida skanerlash yaxshidir. 
Xavfsizlik devorini yoqilgan holda saqlang: Xavfsizlik devoir 
Virus – bu dasturchi tomonidan tuzilgan, kompyuter ish faoliyatini tekis ishlashiga halaqit 
beradigan, oqibatda kompyuterni yoqilishini ham taqiqlab qo‘yadigan dasturdir. Bu dasturlar 
asosan 
internet 
tarmog‘i 
orqali 
foydalanuvchi 
kompyuteriga 
tushadi. 

---

Albatta, bu dastur, internet foydalanuvchisi bilmagan holda o‘z kompyuterida paydo bo‘ladi. 
Ularga qarshi kurashadigan dastur antivirus deyiladi (bu to‘g‘risida keyingi maqolalarda). 
Viruslar kompyuterlarda o‘zini har hil tutadi. Ba’zi birlari kompyuteringizni kerakmas fayllar 
bilan to‘ldirsa, yana ba’zilari operativ xotirani ko‘p qismini ishlatib, kompyuteringizni qotirib 
qo‘yadi, viruslarning bir qismi esa, kerakli fayllaringizni yoki tizim fayllarini o‘chirib sizga zarar 
yetkazadi. Shulardan saqlanish uchun viruslarning turini bilib olish lozim, ya’ni qaysi virus nima 
ish qiladi va bundan saqlanish o‘z o‘zidan kelib chiqadi. Quyida ularning turlari keltirilgan( 
turlari ref.uz dan olindi): 
Troyanlar