O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi. Toshkent davlat agrar universiteti

 
Birjadagi birja bitimlarining turlari
Tovarning nomi baxosi turgan yeri va bitimni amalga oshirish muddatidan 
tashqari birja bitimlarining mohiyati, tijorat siri hisoblanadi va uni tarqatish mann 
etiladi. Birja bitimlari turli xil bo’ladi. Birja bitimlari ikki katigoriyaga bo’linadi.
o Bor bo’lgan tovar bilan bitim tuzish (kassa bitimi yoki «SPOT») 
o 
Tez, darxol tuziladigan bitim «farvord bitimi» 
Kassa bitimi – tez xal etilishi zarur bo’lgan bitim bo’lib, o’zining xuquqiy 
tabiati bo’yicha odatdagi oldi – sotdi shartnomasidir.
Tovar birjalarining quyidagi bitimlari mavjud
- xaqiqiy tovar bilan tuzilgan bitim

---

- ma’lum muddatga tuziladigan bitim
- kassa yoki SPOT bitimi 
- kelasi muddatda yetkaziladigan tovarlar uchun kontrakt bitimi 
- darxol yoki forvard bitimi 
- f’yuchers bitimi 
- barter bitimi, shartli bitim 
- mukofatga asosan tuziladigan bitim 
- kredit bilan tuziladigan bitim, kredit berish asosida tuziladigan bitim 
Bunday bitim tuzishda birja savdosi qoidalariga shartnomani bajarish muddati 
odatda oyning o’rtalarida, ikki oygacha deb mo’ljallanadi. Belgilangan muddatlarda 
tuzilgan bitimlar shu vaqtga kelib tugatish byurosi orqali tugatiladi tezkor bitim 
ob’ekti bo’lib ko’pincha qimmatbaho qogozlar hisoblanadi.
Tezkor bitimni shartli ravishda bir qancha turlarga ajratiladi. 
1.Baxodagi farq hisobiga foyda olish uchun tuzatiladigan. U o’z navbatida 
report va dekort bitmlariga ajratiladi. 
2.Arbitraj bitimlari. 
Forvord bitimlari qarzga tuziladigan bitimlar va barter bitimlariga bo’linadi. 
Eksportlarning baxolashlariga qaraganda barter bitimlari salmogi umumiy bitimlar 
miqyosida 60% ni tashkil etadi. 
Savollar: 
1. Birja tovari tushunchasi tovarlarini birjaga joylashtirish va savdolarga 
ruxsat etish tartibi? 
2. Birja savdolarini olib borish tartibi qanday? 
3. Mintaqaviy bo’linmalardagi savdolarda ishtirok etish? 
4. Bitimlarni tuzish va ro’yxatga olishi qanaqa?