8. Prenatal va chaqaloqlik davridagi psixofiziologik xususiyatlar

---

8. Prenatal va chaqaloqlik davridagi psixofiziologik
xususiyatlar
Bolaning ona qornida paydo bolgandan tugilgunga qadar
boladigan ozgarishlar homilaning prenatal ichki
rivojlanishini tashkil etadi. Har bir davr ona qornida
bolajak farzandning rivojlanish bosqichiga tegishli
atama bilan nomlanadi. Ona qornida rivojlanish
ortacha 38 hafta davom etadi va 3 bosqichga,
yani zigota bosqichi, embrion bosqichi va homila
bosqichiga bolinadi. Zigota bosqichi (1-2 haftalik)
Birinchi haftaning oxiriga kelib, zigota onaning
qon tomirlari bilan birlashadi, bu hodisa implantatsiya
deb ataladi. Implantatsiya jarayonining tugallanishi
uchun ikki xafta kerak boladi, shundan song
garmonal ozgarishlar boshlanadi, bu hayz korishning
vaqtinchalik toxtashiga olib keladi, ayol kishiga bu belgi
uning homiladorligidan darak beradi.
Zigotaning
aylana olchamlari 1 mmdan kamroq boladi, uning
hujayralari bolinishni boshlayd Homila bosqichi(9- 38
hafta)
Homila bosqichi oxirgi va eng uzoq davom
etadigan bosqich bolib, toqqizinchi haftasidan
boshlab, tugruq bilan tugallanadi. Bu vaqtda
homilaning tana olchamlari kattalashadi va
organizm tizimlari faoliyat yurita boshlaydi. 4
oylikdan homilaning ogirligi 113,4 grammdan 226,8
grammgacha etadi. Oxirgi 5 oyda homilaning ogirligi
1984,5 grammdan 2268 grammgacha olchamlari
kattalashib borishini korish mumkin.

---

1. Tuxumdon va urugdon differensiatsiyasiEmbrion
bosqichi (3-8 hafta)
Bu ona qornida rivojlanishning yangi embrional
davri odatda murtak hosil bolgandan keyin uchinchi
haftadan boshlanib, sakqizinchi haftaning
oxirigacha davom etadi. Bu vaqt davomida tana
tuzilishi va ichki organlar rivojlanadi. Davr boshida
embrionda uch qavat hujayralar
tiklanadi. Tashki
qavatda - ektodermadon sochlar, terining tashqi
qavati va nerv tizimi rivojlanadi. Orta qavatda -
mezodermadon, muskullar, suyaklar va qon tomirlari
tizimi hosil boladi2. Qon tomir tizimining faoliyati
3. Homila harakatining onaga sezilishi.
4. Homila boshida soch qoplanishining hosil bolishi .
5. Sorish va yutish faoliyati.
6. Bosh miyaning maxsus faoliyati.
7. Homilaning hayotchan davri.
8. Ogirligini tezda kopaytirib olishi.
9. Tugruq.
14.Ilk bolalik davridagi asosiy faoliyat turi.
I
lk bolalik davridan boshlab bola uni orab turgan
predmetlarning xususiyatlarini va ular orasidagi oddiy
bogliqliklarni anglashga harakat qiladi. Bu davr aqliy
rivojlanishning asosini, idrok va tafakkur harakatlarining
yangi korinishlarini tashkil etadi. 1 yoshli bola predmetlarni
izchil, tizimli ravishda korib chiqa olmaydi. U asosan

---

predmetning qandaydir bir kozga tashlanib turadigan
belgisiga oz etiborini qaratadi va predmetlarni shu
belgilariga kora taniydi. Keyinchalik yangi idrok
harakatlarining egallanishi bolaning predmetli harakatlarini
bajarishdan koz bilan chamalab, harakat qilishiga otishda
namoyon boladi, endi u predmetning bolaklarini ushlab
kormasdan, balki chamalab idrok eta oladi. 2,5-3 yoshli
bola kattalarning korsatgan namunasi, rangi, shakli va
kattaligiga kora, aynan shunday predmetlarni chamalab,
idrok etgan holda togri topa oladi. Bolalar avval shakliga,
songra kattaligiga va undan keyingina rangiga qarab ajrata
oladilar. Bu jarayonda bola bir xil xususiyatga ega bolgan
juda kop predmetlar mavjudligini tushuna boshlaydi.
Tadqiqotlarning korsatishicha 2,5-3 yoshli bola 5-6 ta
shaklni (doira, kvadrat, uchburchak, togriburchak,
kopburchak) va 8 xil rangni (qizil, olov rang, sariq, yashil,
kok, siyohrang, oq, qora) idrok etishi mumkin. Rang va
shakllarning maqsadga muvofiq ishlatilishi jihatidan har xil
narsalarda turlicha namoyon bolishi sababli, bu yoshdagi
bolalar ularni idrok etganlari bilan nomlarini aniq bilishlari
va oz nugqlarida ishlata olishlari birmuncha qiyinroq.
Kattalarning bu yoshdagi bolalardan rang va shakllarni
eslab qolishlarini talab etishlari notogridir, buning uchun
mos davr 4-5 yoshlar hisoblanadi.
Ilk yoshdagi bolalarda ixtiyorsiz diqqat ustunligicha
qolaveradi. Masalan, bola juda berilib ertak eshitayotgan
bolsa ham, xonaga birov kirib qolsa, uning diqqati
ixtiyorsiz shu ertakdan chalgiydi. Diqqatning kop chalgishi
bu Yoshdagi bolalar diqqatining xarakterli xususiyatidir,
chunki psixik hayot doimiy ravishda tashqaridan boladigan

---

yangi ozgaruvchilarga muhtoj bolib turadi. Ammo
obektga bolgan qiziqish qancha aniq va ravshan bolsa,
bolaning ixtiyorsiz diqqati shuncha barqaror boladi.
Ixtiyorsiz diqqatning kelgusi taraqqiyoti qiziqishlarning
boyib borishiga bogliqdir. Bu yoshdagi bolalarda ixtiyoriy
diqqat endigina vujudga kela boshlagan boladi.
Bola 3 yoshigacha ozlashtirgan sozlar asosan predmet va
harakatlarning nomlarini bildiradi. Nomlar asosan uning
vazifasini anglatadi, bunda predmet yoki harakatning
tashqi korinishi ozgarsa ham uning nomi ozgarmaydi.
Shuning uchun ham bola predmetlarning nomlarini
ishlatilishini vazifalariga boglagan holda tez ozlashtiradi.
Idrok ossa, xotira takomillashadi. Xotira bolaning
taraqqiyoti uchun katta ahamiyatga egadir.