Mavzu: yuksak o’simliklarning taksonomik tarixi reja

1.3. O’simliklarning tabiatdagi va inson hayotidagi o’rni. 
O‘zbekistonda yovvoyi holda o‘sadigan yuksak o‘simliklarning 4000 dan ortiq 
turlari mavjud. Ular 1028 ta avlod va 145 ta oilaga mansub bo‘lib: daraxt, buta, 
butacha, 
chala buta
, o‘tsimon va suvo‘tlar ko‘rinishida o‘sadi. 
O‘simliklar butun yer yuziga tarqalgan bo‘lib, faqat quruqlikda emas, balki ko‘l, 
dengiz va okeanlarda, ba‘zan, ancha katta chuqurliklarda ham o‘sadi. 
Yashil o‘simliklar havodan karbonat angidrit gazini o‘zlashtirib, yashil pigment – 
xlorofill yutgan quyosh nuri yordamida (urug‘da) uni ildiz orqali tuproqdan 
shimilgan suv malekulalari bilan biriktirish xususiyatiga ega. 

---

Fotosintez yoki uglerod assimilatsiyasi deb ataladigan bu protsess natijasida 
o‘simliklar tanasining tuzilishi va hayot faoliyatining saqlanishi uchun zarur 
bo‘lgan organik moddalar hosil bo‘ladi. 
Fotosintez oksidlangan karbonat angidritning tiklanish protsessi bo‘lib, bunda 
erkin kislarod ajralib chiqadi. O‘simliklar assimilatsiya protsessida 1 gr-molekula 
CO2 yutganda, ular tanasida ximiyaviy energiya sifatida qariyb 112 kkal fotosintez 
mahsuloti to‘planadi. 
Fotosintez natijasida atmosferaga ajralib chiqadigan juda ko‘p miqdordagi kislarot 
planetamizda hayotni saqlab turadi, chunki o‘simliklar, hayvonlar va odamning 
nafas olishi uchun kislarod zarur. 
O‘simliklar, hayvonlar va odam nafas olish protsessida karbonat gazini ajratadi, 
bundan tashqari, nobud bo‘lgan organizmlarning chirishi, yonishi va achishi 
protsessida ham bu gaz atmosferaga chiqadi. 
Biroq, atmosferada karbonat angidrid gazining zapasi ortib ketmaydi, chunki 
o‘simliklar fotosintezi protsessida har yili bu gazning qariyb 175 milliard tonnasini 
o‘zlashtirib, uni organik modda hosil qilishda sarflaydi. Shunday qilib, o‘simliklar 
karbonat angidridning biogen aylanishida ishtirok etib, uni assimilatsiya 
protsessida sarflaydi. 
Bundan tashqari, o‘simliklar qurib, chiriganda ham karbonat angidrid atmosferaga 
o‘tadi. 
Fotosintez protsessida o‘simliklar har yili quyosh radiatsiyasining Kuybeshov GEC 
to‘xtovsiz 200 yil ishlaganda beradigan energiyasiga teng inergiyasini o‘zlashtirib, 
ximiyaviy energiyaga aylantiradi. (Bu GEC ning unumdorligi yiliga 10 milliart kvt 
soatga teng). Yashil o‘simliklar juda ko‘p karbonat angidrid o‘zlashtiri, milliard 
tonnalab organik modda hosil qilib va havoga nihoyatda ko‘p kislarod ajratib, 
planetamiz tabiatini tubdan o‘zgartiradi. 

---