O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi iskandar tuxliyev bahodirxon safarov
Sayohat va turizm tushunchalarining
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1. 4. Sayohat va turizm tushunchalarining mohiyati va ularning o‘zaro farqi Sayohat va turizm (travel and tourism) – bir-biriga yaqin tushuncha bo‘lib, ular inson hayot faoliyatining ma’lum bir tarzini ifodalaydi. Bu dam olish, faol yoki passiv ko‘ngil ochish, sport, atrof-muhitni anglash, savdo, fan, davolanish va boshqa ko‘plab jihatlarni qamrab oladi. Sayohattushunchasi, odamlarning maqsadlaridan qat’i nazar, ularning makondan makonga erkin ko‘chib yurishini anglatadi hamda bu sayyohatchilarning turmush tarzi bo‘lib hisoblanadi. «Turist– jismoniy shaxsning doimiy istiqomat joyidan sog‘lomlashtirish, ma’rifiy, kasbiy-amaliy yoki boshqa maqsadlarda borilgan joyda (mamlakatda) haq to‘lanadigan faoliyat bilan shug‘ullanmagan holda uzog‘i bilan bir yil muddatga jo‘nab ketishi (sayohat qilishi)» 5 . Sayohatchibu, birinchi navbatda, kasb bo‘lib, odamlarning kasbi yoki kun ko‘rish manbayi yo bo‘lmasa, sayohatda ishtirok etuvchilarning turmush tarziga aylanishi mumkin. Bu esa faoliyatning maqsadi bo‘lib, turizm maqsadlaridan farq qiladi. Bugungi kunda zamonaviy turizm asoschisi deb tan olingan baptist pastori Tomas Kuk birinchilardan bo‘lib sayohatchilarning ommaviy safar uyushtirishining mohiyati va foydaliligini anglab 5 O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida»gi Qonuni. yetdi hamda 1843- yilda u dastlabki temir yo‘l orqali turni tashkillashtirdi va muvaffaqiyatga erishdi. 1851- yilda u mamlakatning barcha burchagidan kelgan inglizlarning Parijdagi ko‘rgazmada ishtirok etishini tashkillashtirdi. U ko‘rgazmaga 165 ming kishini olib kelishga musharraf bo‘ldi. Ko‘rgazma turlari katta foyda keltirganligi sababli, Kuk 1865- yilda Angliyalik sayyohlarning Parijdagi Butunjahon ko‘rgazmasiga ommaviy ravishda tashrif buyurishlarini tashkil etdi. 1856- yildan boshlab Yevropa bo‘ylab turlar odatiy holga aylandi, Kukning turistik agentligi va uning filiallari tuzildi. Turistik kompaniyasining misli ko‘rilmagan muvaffaqiyatga erishganligini Kuk tomonidan sayyohlarga taklif etilgan katalogdan 8 mingdan ortiq mehmonxonalarning o‘rin olganligi ham tasdiqlaydi. 1870- yilda «Tomas Kuk» turistik firmasi mijozlari soni 500 ming kishiga yetdi. 1832- yilda Yevropa va Amerika qit’alari o‘rtasida muntazam kema katnovi yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib, 1866- yilda Kuk AQSHga sayyohlarning dastlabki ikki guruhini jo‘natadi. Turlar uzoq muddatli bo‘lib, besh oygacha davom etgan. Tomas Kukning xizmatlaridan foydalangan amerikalik taniqli sayyohlardan biri Mark Tven bo‘lib, u oltmish kishidan iborat guruh tarkibida bo‘lgan va keyinchalik bu sayohat taassurotlarini qalamga olgan. Tomas Kuk 1872- yilda birinchilardan bo‘lib jahon bo‘ylab sayohat uyushtirishni taklif qilgan. Dastlabki 20 sayohatchi butun jahon bo‘ylab 220 kun davomida sayohat qilganlar. Tomas Kuk 1892- yilda vafot etgach, uning ishini o‘g‘illari va sheriklari davom ettirishgan. Kompaniya o‘z faoliyat sohasini kengaytirib, yirik moliyaviy institutga aylangan va sayohatchilar uchun yo‘l cheklari chiqara boshlagan. Bu esa o‘z mohiyatiga ko‘ra asr ixtirosi – xavfsiz pullar edi. Bugungi kunda «Tomas Kuk» kompaniyasi butun dunyoda 12000 dan ortiq turistik agentliklarga ega bo‘lib, yiliga 20 milliondan ortiq turistga xizmat ko‘rsatadi. Sayohatlardan hayotiy faoliyatning alohida jozibador usuli sifatida yangi shakl – turizm ajralib chiqqan bo‘lib, u o‘ziga xos xususiyatlar va hislatlari bilan tavsiflanadi. Sayohatlar va turizmning bir-biridan farqlarini ko‘rib chiqishda ushbu faoliyatning maqsadlari va moddiy ta’minotiga to‘xtalib o‘tish joiz. Sayohat va ekspeditsiyalarning asosiy qismi ma’lum bir maqsadlarga (savdo, fan, yangi yerlarni ochish, mahsulot reklamasi va hokazo) xizmat qilib, manfaatdor shaxslar, tashkilotlar, davlat va xususiy jamg‘armalar tomonidan moliyalashtiriladi Bugungi kunda bo‘sh vaqt va yetarli mablag‘ga ega bo‘lgan deyarli har bir shaxs jahon bo‘ylab turli transoprt vositalarida sayr qilishi, dunyoning inson qadami yetmagan joylariga tashrif buyurishi mumkin. Sarguzashtli turizmga ixtisoslashgan turistik firmalar Janubiy Amerika, Afrika va Osiyo bo‘ylab maxsus tayyorlangan avtomobillarda uzoq muddatli (30 haftagacha) qit’alararo sayohatlarni taklif qilmoqda. Buyuk yangi yer ochuvchilarning yo‘nalishlarini takrorlovchi, narxi 50 ming AQSH dollariga teng bo‘lgan 190 kunlik dengiz sayohatlari ham taklif etilmoqda. Turizmni uyushtirish va amalga oshirish bo‘yicha ma’lum bir sharoitlarda u turistik industriyasi korxonalari va turistik tashkilotlar tomonidan taqdim etiluvchi turistik xizmatlardan foydalanishni ko‘zda tutishi mumkin. Turizm sayohatlarning bir turi bo‘lsa-da, biroq o‘ziga xos jihatlariga ko‘ra ma’lum bir tavsifga ega bo‘lib, unda ishtirok etuvchi shaxs turist deb nomlanadi. Muhimi, turistni sayohatchi deyishimiz mumkin, ammo sayohatchini esa har doim ham turist deya olmaymiz. Sayohatlardan farqli ravishda, turizm iqtisodiyot va siyosatning kuchli ta’siriga uchraydigan soha hisoblanadi. Turizmbu turistlar tomonidan amalga oshiriluvchi, aniq belgilangan turistik maqsadlarga ega ommaviy sayohatlar turi, ya’ni sayyohning faoliyati va bunday sayohatlarni uyushtirish va amalga oshirish bo‘yicha xizmat ko‘rsatuvchi tashkilotlardan iborat. Bunday faoliyat turli xil turistik industriya korxonalari va ular bilan bog‘liq tarmoqlar tomonidan amalga oshiriladi. Turizm faoliyati, asosan, bo‘sh vaqtda amalga oshiriladi. Bunday hol sodir bo‘lishi uchun ikki shart bo‘lishi kerak: dam olishga ajratilgan bo‘sh vaqt va tegishli mablag‘. Uzoq vaqt davomida turistik faoliyat bilan faqat badavlat kishilargina shug‘ullanishgan. Hozirgi paytda aholining turli qatlamlari bo‘sh vaqtini va jamg‘arilgan mablag‘larini turli turistik safarlarga borishga sarflamoqdalar. Hozirgi tushunchalarda qabul qilingan turizm XIX asrning oxiriga borib shaklangan bo‘lsa-da, faqat XX asrga kelib u jadal sur’atlarda rivojlandi hamda texnika va texnologiyalarning rivojlanishi, jamiyat munosabatlarining yuksalishi natijasida u «XX asr fenomeni» nomini oldi. Bugungi kunda turizm jahon miqyosidagi iqtisodiyotning juda kuchli tarmog‘i bo‘lib, uning jahon yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 10 % ni tashkil etadi hamda bu sohaga juda ko‘p sonli xodimlar, asosiy vositalar va yirik kapital mablag‘lar jalb qilingan. Bu yirik biznes, katta pul va global miqyosdagi jiddiy siyosatdir. Jamiyatning rivojlanishi bilan sayyoramizning tobora ko‘plab aholisi turizm sohasiga jalb qilinmoqda. Bugungi kunda turizm ko‘pgina mamlakatlarda shiddat bilan rivojlanayotgan industriyaning ijtimoiy-iqtisodiy tarmog‘idir. Butunjahon Turistik Tashkiloti (BTT)ning baholashiga ko‘ra, turistik servisi rivojlangan shaharga tashrif buyurgan 100 nafar turist 20 ming AQSH dollari atrofida sarflaydi, ya’ni bir sutkada shaharga har bir turist tomonidan 200 AQSH dollari miqdorida foyda keladi. Agar misollar bilan taqqoslaydigan bo‘lsak, bu miqdordagi foydani olish uchun hatto rivojlangan mamlakat ham kamida jahon bozoriga 1 tonna paxta yoki 2 tonna bug‘doy olib chiqishi kerak bo‘ladi. Hozirgi paytda dunyoning ajoyib, jozibador turistik zaxiralariga ega bo‘lgan barcha burchaklari hali yaxshi o‘zlashtirilmaganligi va keng sayyohlar ommasi uchun ochiq emasligini ham hisobga olish lozim. Bunda tabiiy iqlim sharoitlari va siyosiy-iqtisodiy omillar, mintaqadagi tinchlik, turizm industriyasining rivojlanishi kabilar muhim rol o‘ynaydi. Turizm infratuzilmasi va industriyasi turizmga turdosh bo‘lgan bir necha tarmoqlarning ham rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Bundan tashqari, turizmning rivojlanishi yana bir katta muammo bo‘lgan ishsizlikni hal qilishga yordam beradi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, mamlakatga tashrif buyurgan har 20 nafar turist, 1 ta bevosita turizm sohasida va 2 ta turizmga bog‘liq bo‘lgan xalq xo‘jaligining boshqa tarmoqlarida yangi ishchi o‘rinlarining ochilishiga yordam beradi. Shu bilan birga, mahalliy mintaqalarning rivojlanishiga ham ijobiy ta’sir qilib, jumladan, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarni, mahalliy mahsulotlarini va milliy hunarmandchilik mahsulotlarini sotishga yordam beradi. 2- jadval Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|