О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Ota-onalar va o’z-o’zini tarbiyalash shaxsiyat asosan biron narsaga to’g’ri 
munosabatda bo’lishga tayyorlikni bosqichma-bosqich shakllantirishga, 
boshqacha aytganda, inson va jamiyat uchun foydali bo’lgan munosabatlarni 
shakllantirishga kamayadi. Erta bolalikda allaqachon ota-onalar ongli ravishda va 
ongsiz ravishda xatti-harakatlar, munosabat shakllarini shakllantiradilar: 
«Yig’lamang – siz erkaksiz», «ifloslanmang – siz qizsiz» va hokazo, ya’ni bola 
«yaxshi – yomonlik», «yaxshi – yomonlik» kabi munosabatlarni qabul qiladi. 
chiroyli – chirkin, yaxshi – yomon ». Va bu asrga kelib, biz o’zimizni anglashni 
boshlaganimizda, biz ruhimizda yangi ma’lumotlarning o’zlashtirilishiga ham, 
atrof-muhitga ham ta’sir qiluvchi ko’pgina singib ketgan tuyg’ularni, fikrlarni, 
qarashlarni, munosabatlarni topamiz. Ko’pincha ongsiz munosabat odamga katta 
kuch bilan ta’sir qiladi, ularni dunyoni idrok etish va munosabat ruhida javob 
berishga majbur qiladi, 
G’azablanish holatlariXafagarchilik, istalgan maqsadga erishish uchun 
echib bo’lmaydigan to’siqlar natijasida yuzaga keladigan narsa odamning 
motivatsiyasida jiddiy o’zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin, bu uni har kimni 
va har kimni tajovuzkorona hasad qiluvchi ayblovchiga aylantiradi (buni 
anglamasdan va nima uchun bunday munosabatda bo’lganini tushunmasdan – 

---

31 
«agressiv umidsizlik» «) yoki odamni o’zini aybdor, ahamiyatsiz, ortiqcha, o’zini 
past his qilishga undash (» regressiv umidsizlik, o’zini ayblash «). Biror kishining 
umidsizliklari, uning umidsizlik holatining jiddiyligi odamni turli xil vaziyatlarda 
muayyan barqaror javob turlariga undovchi kuchli ongsiz omil sifatida 
ishlaydi. Agar odam ko’pincha maqsadga erishishda hal qilib bo’lmaydigan 
to’siqlarga duch kelsa, tushkunlik kuchayishi mumkin: 
1. 
maqsadga erishish uchun tashqi vositalar yoki ichki qobiliyatlarning 
etishmasligi; 
2. 
tuzatib bo’lmaydigan yo’qotishlar va yo’qotishlar (masalan, uy yoqib 
yuborilgan, yaqin odam vafot etgan); 
3. 
mojarolar (insonning xohlagan maqsadiga erishishiga imkon 
bermaydigan ba’zi odamlar bilan bo’lgan tashqi mojarolar yoki turli xil istaklar, 
his-tuyg’ular, axloqiy e’tiqodlar o’rtasidagi shaxsning o’zi o’rtasidagi ziddiyatlar 
qaror qabul qilish va maqsadga erishishga imkon bermaydi). 
Agar odam o’zini boshqarish, o’zini o’zi boshqarish usullari, hissiy 
muvozanatni tiklash usullarini o’zlashtirishga intilmasa, tushkunlik kuchayadi, 
to’planib qoladi. Xafagarchilik darajasini Rosenzweig testi yordamida aniqlash 
mumkin. 
Ongli motivlar qiziqishlar, istaklar, e’tiqodlarni o’z ichiga oladi, ularning 
motivatsion kuchi juda katta, ayniqsa e’tiqodlar uchun – ular insonning xatti-
harakati va butun hayotini boshqarishga qodir, hatto o’zini himoya qilish 
instinktidan ham oshib ketadilar (o’z e’tiqodlariga sodiqlik tufayli odamlar hatto 
o’lishadi). 
Insoniyat har doim hayotning maqsadini, uning barcha faoliyatining eng 
oddiy umumiy mohiyatini, dinamik mavjudlikni topishga intilgan. Hayotning 
maqsadi cheksiz omon qolishdir. Inson hayot shakllaridan biridir. O’zining barcha 
namoyonlari va maqsadlarida bitta buyruqqa bo’ysunadi: «Omon qol!» 

---

32