Axborot kommunikatsion texnologiyalar

 
O‘ E 
S 
N 
Y 
D 
L 
Z 
K 
T 
B 
U 
A 
A 
B 
I 
O 
U 
K 
V 
T 
 
Natijada, 3x7 o‘lchovli jadval tashkil qilinadi. 

---

96 
Endi shifrlangan matn qatorlar bo’yicha aniqlanadi, ya’ni o‘zimiz uchun 3 
tadan belgilarni ajratib yozamiz. O‘ES NYD LZK TBU AAB IOU KVT 
Bu yerda kalit sifatida jadval o‘lchamlari xizmat qiladi. Tabiiyki, uzatuvchi va 
qabul qiluvchi kalit sifatida jadval o‘lchami bo‘lishini o‘zaro kelishib olishlari 
kerak. Deshifrlashda teskari amal bajariladi. 
5.7§ Jadval almashtirishlar usuli 
Jadval almashtirishlar usuli o‘rta asrlardan boshlab XIX asr oxirigacha 
foydalanilgan. Bir nechta usuli mavjud. Bu usullarning hammasida ma’lum bir 
o‘zgarmas satr va ustunlarga ega bo‘lgan jadval tanlab olinadi. Shifrlanadigan 
ma’lumot shu jadvalni to‘ldirishi shart. Jadvalning har bir katakiga bittadan belgi 
yoziladi. Ma’lum qoidalar asosida ustunlar, satrlar almashtiriladi ya’ni shifr tekst 
hosil bo‘ladi.
1-usul. Kalit so‘zli jadval almashtirishlar. Bu usulda kalit sifatida so‘z 
olinadi. Bu so‘zdagi harflar takrorlanmasligi kerak. Shifrlanadigan matn shu so‘zga 
karrali qilib olinadi. Kalit so‘z harflari jadvalning 1-satriga yoziladi. Shifrlanadigan 
matn esa jadvalning keyingi satrlariga gorizontal tarzda yozib chiqiladi. Kalit so‘z 
alfavit tartibida harflari almashtiriladi. Kalit so‘z harflari turgan ustundagi harflar 
ham mos ravishda o‘zgaradi. Hosil bo‘lgan jadvalga gorizontal tarzda matn yozib 
chiqiladi. Shu usulda matn shifrlanadi. 
Berilgan matnni shifrlash: 
• Kalit so‘z tanlab oling; 
• Kalit so‘zda harflar takrorlanmasligini tekshiring; 
• Shifrlanadigan matnni kalit so‘z harflari soniga karraliligini tekshiring; 
• Agarda karrali bo‘lmasa, matnni qisqartiring yoki kengaytiring; 
• Ustunlari soni kalit so‘z harflari soniga teng bo‘lgan jadval chizing; 
• Kalit so‘zni 1-satrga har katakka 1 ta harfdan qilib yozib chiqing; 
• Matnni 2-satrdan boshlab gorizontal tarzda har katakka 1 ta harfdan yozib 
to‘ldirib chiqing; 
• Kalit so‘z harflarini alfavit tartibida almashtiring; 

---

97 
• Kalit so‘z harflari turgan ustundagi harflarni ham mos ravishda 
o‘zgartiring; 
• Hosil bo‘lgan jadval kataklaridagi matnni gorizontal tarzda yozib chiqing;