Obidjon karimov

Ahil bo ‘Isa olov ichra ham inson,
Ahil kishilarga olov ham oson.
Noahil kishilar suhbatidan qoch,
Noahil suhbati yomondan yomon.
(Umar Xayyom)
0 ‘zbek mumtoz adabiyotida Alisher Navoiy va Bobur 
ruboiyning eng yaxshi namunalarini yaratganlar.
Navoiy va Zahiriddin Muhammad Boburdan keyin o ‘zbek 
mumtoz adabiyotida Poshshaxo‘ja, Munis, Ogahiy, Uvaysiy, Komil 
Xorazmiy, Muqimiy kabi shoirlar ruboiy ijod etdilar. Navoiy va
56

---

Bobur ruboiylari bu shoirlar uchun m ahorat maktabi b o ‘lib xizmat 
qildi. Ruboiyda odatda shoiming boy turmush tajribalari natijasida 
paydo b o ‘lgan xulosalar aks etadi. Ma'lumki, pand-nasihatlar aksar 
hollarda yoshlarga qarata aytiladi. Shoir o ‘z boshidan o ‘tkazgan 
hayot hodisalari asosida yoshlarga u yoki bu masalani ibrat qilib 
ko‘rsatadi.
M unis esa bir ruboiysida keksalarga nasihat qiladi, qariyalar 
axloqi uchun zarur bo‘lgan fikrlami aytadi. Klassik she'riyatimizga 
nazar tashlasak, ruboiylami ko‘proq atoqli shoirlar yozganini 
ko‘ramiz. Bu hoi ruboiyning g ‘oyaviy-tematik jahatdan murakkab 
shoirdan katta she'riy mahorat talab etadigan lirik jan r ekanini 
k o ‘rsatadi. Ularning ko‘pchiligi barmoq vaznida yoziladi. Endi 
ruboiy v a sof turkiy to ‘rtliklar umumiy xususiyatlariga ega bo‘la 
boshladi.
Adabiyot vakillaridan M .Shayxzoda, Habibiy, Ramz Bobojon, 
Sh.Shomuhamedov, T.YoMdosh va boshqa shoirlar yaratgan eng 
yaxshi ruboiylar mavjud.
Turkiy xalqlar adabiyotining eng ajoyib she'riy shakllaridan biri 
tuyuq bo ‘lib, o ‘zbek adabiyoti tarixida uning yuzlab namunalari 
yaratilgan. Tuyuq so‘zi tuslash va tuymoq ma'nosini bildiradi. 
Tuyuq so ‘zi adabiy termin sifatida XIV asr oxiri va XV asr 
boshlarida 
ishlatila 
boshlangan. 
Bu 
hoi 
mazkur janm ing 
poeziyamizda o ‘sha davrlarda to ‘la shakllanganligidan dalolat 
beradi.
Tuyuqning kelib chiqishi xalq poetik ijodiga borib taqaladi.
Alisher Navoiy tuyuq yozish qonun-qoidalarini nazariy jihatdan 
asoslab 
bergan 
hamda 
amaliyotchi 
sifatida 
uning 
yuzlab 
namunalarini yaratgan. Navoiy lirik merosidan o ‘n uchta tuyuq 
o ‘rin olgan. Alisher Navoiy adabiyotimiz tarixida tuyuqning 
birinchi nazariyotchisi sifatida ushbu she'riy shaklning asosiy 
xususiyatlarini «Mezon ul-avzon»da quyidagicha ko‘rsatadi: «Yana 
turk ulusi, bataxsis chig‘atoy xalqi aro shoye' avzondurkim, alar 
surudlarin ul vazn bilan yasab, majolisda ayturlar. Birisi 
tuyuqdirkim, ikki baytqa muqarrardur va sa'y qilurlarkim, tajnis 
ayti!g‘ay va ul vazn ramali musaddasi mahsurdur, mundoqkim,
57

---